Уйғурчә Муқәддәс Китап җәмийити

Аләмниң яритилиши

1

Худаниң аләмни яритиши

¹Худа һәммидин бурун пүтүн аләмни яратти. ²У чағда йәр шари шәкилсиз вә қуп-қуруқ һаләттә болуп, суларни қараңғулуқ қаплиған еди. Худаниң Роһи су үстидә аста пәрваз қилип жүрәтти.

³Худа: «Йоруқлуқ болсун!» дегән еди, йоруқлуқ пәйда болди. ^4-5Худа йоруқлуқниң яхши екәнлигини көрди. Шуниң билән У йоруқлуқни қараңғулуқтин айриди вә йоруқлуқни «күндүз», қараңғулуқни болса «кечә» дәп атиди. Кечә-күндүз өтүп, бу тунҗа күн болди.

⁶Андин Худа: «Суларниң жуқури-төвән иккигә айрилип туруши үчүн, уларниң арисида бир һава бошлуғи болсун!» дәп әмир қилди. ⁷Шуниң билән бир һава бошлуғи пәйда болуп, униң астидики суларни үстидики сулардин айриди. Худаниң әмри билән шундақ болди. ⁸Худа бу һава бошлуғини «асман» дәп атиди. Кечә-күндүз өтүп, бу иккинчи күн болди.

⁹Андин Худа: «Асманниң астидики сулар бир йәргә жиғилсун вә қуруқ топа көрүнсун!» деди. Худаниң әмри билән шундақ болди. ¹⁰Худа қуруқ топини «йәр», жиғилған суларни болса «деңиз» дәп атиди. Худа буларниң яхши екәнлигини көрди.

¹¹Андин Худа йәнә: «Йәрдә һәр хил өсүмлүкләр; уруқлуқ вә мевилик болуп, өз түрлири бойичә үнүп чиқсун!» деди. Худаниң әмри билән шундақ болди. ¹²Шуниң билән йәр йүзидә һәр хил уруқлуқ вә мевилик өсүмлүкләр өз түрлири бойичә үнүп чиқти. Худа буларниң яхши екәнлигини көрди. ¹³Кечә-күндүз өтүп, бу үчинчи күн болди.

¹⁴Худа йәнә: «Асманда йоруқлуқ беридиған җисимлар болсун. Улар кечә билән күндүзни пәриқләндүрүп, күн, пәсил вә жилларни айрип турушта бәлгү болсун. ¹⁵Бу җисимлар нур чечип, йәр йүзини йорутуп турсун!» дәп әмир қилди. Худаниң әмри билән шундақ болди. ¹⁶Худа йоруқлуқ беридиған икки чоң җисимни яратти, қуяшни күндүзни башқуридиған, айни кечини башқуридиған қилди. Һәм Худа йәнә юлтузларниму яратти. ^17-18Йәр йүзини йорутуш, күндүз билән кечини башқуридиған қилиш вә йоруқлуқни қараңғулуқтин айриш үчүн, Худа йоруқлуқ беридиған җисимларни асманға орунлаштурди вә уларниң яхши екәнлигини көрди. ¹⁹Кечә-күндүз өтүп, бу төртинчи күн болди.

²⁰Худа йәнә: «Су һәр хил җанлиқлар билән толсун, асманда һәр хил учар қанатлар учсун!» дәп әмир қилди. ²¹Буниң билән Худа суда яшайдиған әҗайип-ғарайип җанлиқларни, һәр хил чоң-кичик белиқларни вә асмандики һәр хил учар қанатларни өз түрлири бойичә яратти. Худа бу җанлиқларниң яхши екәнлигини көрди. ²²Худа бу җанлиқларға бәхит ата қилип: «Суда яшиғучи җанлиқлар көпийип, деңиз-муһитларни толтурсун, учар қанатлар йәр йүзидә көпәйсун!» деди. ²³Кечә-күндүз өтүп, бу бәшинчи күн болди.

²⁴Худа йәнә: «Йәр йүзидә һәр хил җаниварлар — өй һайванлири вә чоң-кичик явайи һайванатлар пәйда болсун!» деди. Худаниң әмри билән шундақ болди. ²⁵Шуниң билән Худа йәр йүзидә һәр хил җаниварларни өз түрлири бойичә яратти вә уларниң яхши екәнли­гини көрди.

²⁶Андин Худа: «Бизниң обризимиздәк, йәни роһий җәһәттин Бизгә охшайдиған инсанларни яритайли. Улар һәр хил җаниварларни —деңиз-муһиттики белиқлар, асмандики учар қанатлар, барлиқ өй һайванлири вә чоң-кичик явайи һайванатларни башқуридиған болсун!» дәп әмир қилди.

²⁷Буниң билән Худа инсанни Өз обризидәк яратти,

Уни Өзигә охшайдиған қилип яратти,

Шундақла уларни әр вә аял қилип яратти.

²⁸Худа уларға бәхит ата қилип мундақ деди: «Пәрзәнт көрүп көпийиң­лар, йәр йүзини қаплап, дунияни бойсундуруңлар. Шундақ­ла деңиз-муһиттики белиқлар, асмандики учар қанатлар, шуниңдәк пүтүн җаниварларни башқуруңлар. ²⁹Мән силәргә пүтүн йәр йүзидики һәр хил зираәт вә мевиләрни озуқлуқ қилип бәрдим. ³⁰Барлиқ чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатлар қатарлиқ һәр хил мәхлуқларға болса, от-чөп вә көктатларни озуқлуқ қилип бәрдим».

Худаниң әмри билән шундақ болди. ³¹Худа яратқанлириниң һәммисигә қарап, уларниң яхши екәнлигини көрди. Кечә-күндүз өтүп, бу алтинчи күн болди.

2

¹Шундақ қилип, аләм пүткүл мәвҗудатлири билән яритилип болди.

²Йәттинчи күни кәлгәндә, Худа яритиш ишини тамамлап болған болуп, у күни арам алди. ³У йәттинчи күнни бәхитлик күн қилип, уни «муқәддәс күн» дәп җакалиди, чүнки бу күн Худа яритишни тамамлап, арам алған күн еди.

Ерәм бағ

^4-5Пәрвәрдигар Худаниң аләмни яритиши җәриянида мундақ ишлар болди: Пәрвәрдигар Худа аләмни яратқанда, йәр йүзидә от-чөп вә зираәтләр йоқ еди, чүнки Худа техи ямғур яғдурмиған еди, шундақла йәргә терилғулуқ қилидиған адәмму йоқ еди. ⁶Амма йәрдин су чиқип, пүтүн зиминни суғарди. ⁷Андин Пәрвәрдигар Худа йәрниң тописидин Адәм^* атини ясиди вә униң бурнидин һаятлиқ нәпәсини пүвлиди. Буниң билән Адәм атиға һаятлиқ берилди.

⁸Пәрвәрдигар Худа шәриқтики Ерәм дегән җайда бир бағ бәрпа қилип, Өзи яратқан адәмни у йәргә орунлаштурди. ⁹Пәрвәрдигар Худа у йәрдә йәнә мевилири шерин вә чирайлиқ һәр хил дәрәқләрни өстүрди. Бағниң оттурисида алаһидә икки түп дәрәқ бар еди. Бири «Һаятлиқ беридиған дәрәқ» болуп, йәнә бири «Яхши билән яманни билдүридиған дәрәқ» еди.

¹⁰Ерәм дегән йәрдин бир дәрия еқип келип, бағни суғиратти. Бағдин чиққан су төрткә бөлүнәтти. ¹¹Биринчиси Пишон дәрияси болуп, алтун чиқидиған Һавилаһ дегән йәрни айлинип өтиду. ¹²У йәрниң алтуни сап, у йәрдин йәнә кам учрайдиған хуш пурақлиқ девирқай вә йоллуқ һеқиқ чиқиду. ¹³Иккинчиси Гиһон дәрияси болуп, Куш дегән йәрни айлинип өтиду. ¹⁴Үчинчиси Диҗлә дәрияси болуп, Ассурниң шәрқидин еқип өтиду. Төртинчиси Фират дәриясидур.

¹⁵Пәрвәрдигар Худа Адәм атини Ерәм баққа ишләп уни пәрвиш қилсун, дәп у йәргә қойған еди. ¹⁶Пәрвәрдигар Худа Адәм атиға әмир қилип:

— Бағдики мевиләрни халиғиниңчә йә. ¹⁷Амма «Яхши билән яманни билдүридиған дәрәқниң» мевисини һәргиз йемә, чүнки уни йесәң, чоқум өлисән!^* — деди.

Һава аниниң яритилиши

¹⁸Кейин Пәрвәрдигар Худа: «Адәмниң ялғуз яшиши яхши әмәс, униңға лайиқ болғидәк бир ярдәмчи һәмра яритай», деди. ¹⁹Буниң билән Пәрвәрдигар Худа йәрдики топидин яратқан һәр хил һайванат вә учар қанатларни Адәм атиниң алдиға уларға исим қойсун, дәп кәлтүрди. Адәм ата уларға қандақ исим қойса, шундақ атилип кәлди. ²⁰Адәм ата барлиқ учар қанат вә һайванларға исим қойди. Һалбуки, уларниң арисида өзигә лайиқ болғидәк бирәр ярдәмчи һәмра йоқ еди.

²¹Шуңа Пәрвәрдигар Худа Адәм атини қаттиқ ухлитивәтти. У ухлаватқанда, Худа униң бир тал қовурғисини елип, у йәрни униң гөши билән йепип қойди. ²²Пәрвәрдигар Худа алған қовурға сүйигидин бир аял ясап, уни Адәм атиниң алдиға елип кәлди.

²³Адәм ата хошал һалда мундақ деди:

— Мана әнди сүйиги мениң сүйигимдин, гөши мениң гөшүмдин елинған, маңа охшаш хилдики бири болди! У «аял»^* дәп аталсун, чүнки у әрдин елинған.

²⁴Бир адәмниң ата-анисидин айрилип,^* аяли билән бирлишип бир тән болуши, әйнә шу сәвәптиндур. ²⁵У чағда Адәм ата билән униң аялиниң һәр иккилиси ялиңач болуп, номус қилишматти.

3

Адәм атиниң Худаниң әмригә хилаплиқ қилиши

¹Илан Пәрвәрдигар Худа яратқан һайванларниң ичидә әң һели­гәри еди. У аялдин:

— Худа бағдики һәр қандақ дәрәқниң мевисини йейишиңларни расттинла мәнъий қилдиму? — дәп сориди.

²Аял:

— Бағдики дәрәқләрниң мевилирини йесәк болиду. ³Пәқәт бағниң оттурисидики дәрәқниң мевисини йесәк болмайду. Худа бизниң бу дәрәқниң мевисини йейишимизни, һәтта униңға қол тәккүзүшимиз­ниму мәнъий қилди. Әгәр бу ишни қилсақ, өлимиз,—дәп җавап бәрди.

⁴Илан аялға җававән мундақ деди:

— Ялған! Һәргиз өлмәйсиләр! ⁵Худа силәрниң уни йесәңлар, көзүң­ларниң ечилип, Өзигә охшаш яхши билән яманни билидиған болуп қалидиғанлиғиңларни билиду.

⁶Аял бу дәрәқниң мевисиниң чирайлиқ вә шерин екәнлигини көрүп, уни йесә қанчилик әқиллиқ болуп кетидиғанлиғини ойлап, мевидин үзүп йеди вә уни йенида турған еригиму бәрди. Уму йеди. ⁷Улар мевини йейиши биләнла көзлири ечилип, өзлириниң ялиңачлиғини билип номус қилишти. Шуңа улар әнҗир йопурмақ­лирини бир-биригә четип, бәдәнлирини йепивелишти.

⁸Шу күнниң салқин чүшкән вақтида, улар Пәрвәрдигар Худаниң бағда меңип жүргән тивишини аңлап, дәрәқзарлиқниң арисиға йошурунувелишти. ⁹Лекин Пәрвәрдигар Худа Адәм атиға:

— Сән қәйәрдә? — дәп вақириди.

¹⁰Адәм ата:

— Мән Сениң бағда меңип жүргәнлигиңни аңлап, ялиңачлиғимдин номус қилип, Сениңдин қорқуп йошурунувалдим, — дәп җавап бәрди.

¹¹Худа униңдин:

— Ялиңачлиғиңни саңа ким ейтти? Яки Мән йемә дегән мевини йедиңму? — дәп сориди.

¹²Адәм ата:

— Сән маңа һәмра болсун дәп бәргән аял у мевидин маңа бәргән еди. Шуниң үчүн йедим, — дәп җавап бәрди.

¹³Пәрвәрдигар Худа аялдин:

— Немә үчүн шундақ қилдиң? — дәп сориди.

— Мени илан аздурди, шуңа йедим, — дәп җавап бәрди аял.

Худаниң Адәм ата билән Һава анини җазалиши

¹⁴Шуниң билән Пәрвәрдигар Худа иланға:

— Бу қилмишиң үчүн җазаға тартилисән! Барлиқ һайванатлар ичидә пәқәт сәнла мону ләнәтләргә қалисән:

«Һазирдин башлап йәр беғирлап меңип,

Өмүрвайәт топа йәйсән.

¹⁵Сени аял билән дүшмән қилимән.

Униң әвлади билән сениң әвладиңму

Дүшмәнлишип өтиду.

Униң Әвлади сениң бешиңни йәнчийду,

Сән Униң тапинини чақисән», деди.

¹⁶Кейин Пәрвәрдигар Худа аялға:

— Һамилдарлиғиңниң азавини һәссиләп ашуримән. Туғутуңниң толғиғиниму көп қилимән. Шундақтиму ериңгә күчлүк иштияқ бағлайсән, у сени башқуриду, — деди.

¹⁷Пәрвәрдигар Худа Адәм атиға:

— Аялиңниң сөзигә кирип, Мән йейишни мәнъий қилған мевини йегәнлигиң түпәйлидин, йәрму ләнитимгә учриди. Сән әнди өмүрвайәт җапалиқ ишләш биләнла озуқлинисән. ¹⁸Йәрдин тикән вә қамқақ үниду, сән болсаң йәрдики зираәтләрни йәйсән. ¹⁹Баш-көзүң тәргә чөмгәндила тойғидәк бир нәрсә йәләләйсән, таки өлүп топиға айлинип кәткичә иштин баш көтирәлмәйсән. Топидин яритилдиң, шуңа йәнә топиға қайтисән! — деди.

²⁰Адәм ата аялиға Һава^* дегән исимни қойди, чүнки у инсанларниң аниси еди. ²¹Пәрвәрдигар Худа Адәм ата билән униң аялиға һайван­ниң терисидин кийим қилип, кийдүрүп қойди.

Адәм ата билән Һава аниниң Ерәм бағдин қоғлиниши

²²Андин Пәрвәрдигар Худа мундақ деди:

— Адәм ата Бизгә охшаш яхши билән яманни билидиған болуп қалди. Әнди униң «Һаятлиқ беридиған дәрәқниң» мевисини йәп қоюшидин сақлинишимиз керәк. Болмиса, у мәңгү яшайду!

²³Шуниң билән Пәрвәрдигар Худа уларни Ерәм бағдин қоғлап чиқирип, йәргә, йәни өзлири әсли яритилған топиға ишләйдиған қилип қойди. ²⁴Андин Худа Адәм атини һаятлиқ беридиған дәрәққә йеқинлашмисун дәп, Ерәм бағниң шәриқ тәрипигә «керуб» дәп атилидиған мәхлуқларни вә биси от чечип, у ян бу ян қозғилип ялтирап туридиған бир қилични орунлаштурди.

4

Қабил билән Һабил

¹Адәм ата аяли Һава ана билән биллә болди. Һава ана һамилдар болуп, бир оғул туғди. У: «Пәрвәрдигарниң ярдими билән бир оғулға егә болдум», деди вә исмини Қабил^* қойди. ²Кейин у йәнә бир оғул туғуп, исмини Һабил қойди. Иккиси чоң болғандин кейин, Һабил падичи болди, Қабил болса дехан болди.

³Һосул мәзгили кәлгәндә, Қабил йәрниң мәһсулатидин елип Пәрвәрдигарға тәғдим қилди. ⁴Һабилму қой падиси ичидин тунҗа туғулған қозилардин союп, таза семиз йеридин Пәрвәрдигарға тәғдим қилди. Пәрвәрдигар Һабилни вә униң соғисини қобул қилди. ⁵Бирақ Қабилни вә униң соғисини қобул қилмиди. Буниңдин интайин хапа болған Қабилниң чирайи тутулуп кәтти.

⁶Шу чағда Пәрвәрдигар Қабилға:

— Немишкә хапа болисән? Чирайиң немишкә тутулуп кәтти? ⁷Әгәр дурус иш қилған болсаң, сениму қобул қилған болаттим! Бирақ яманлиқ қилсаң, гуна худди ишик алдида етилмақчи болуп турған явайи иштқа охшаш сениң вуҗудуңни чирмавалиду. У сени өз илкигә алмақчи болсиму, лекин сән уни йеңишиң лазим! — деди.

⁸Кейин Қабил иниси Һабилға:

— Җүр, далада сәйлә қилип келәйли! — деди. Улар даладики вақ­тида, Қабил инисиға қол селип, уни өлтүрүвәтти.

⁹Пәрвәрдигар Қабилдин:

— Иниң Һабил қени? — дәп сориди.

— Билмәймән, мән инимниң баққучисимидим? — дәп җавап бәрди у.

¹⁰Пәрвәрдигар кәйнидинла уни:

— Бу немә қилғиниң? Иниңниң интиқам елиш үчүн дат-пәрият қиливатқан қени Маңа көрүнүп туриду. ¹¹Сән әнди ләнәткә учрайсән. Буниңдин кейин бу йәрдә туралмайсән! Чүнки сән иниңни өлтүрдүң, йәргә қан төктүң. ¹²Сән йәргә ишлигән тәғдирдиму, йәр саңа һосул бәрмәйду. Сән әнди сәрсан болуп, йәр йүзидә сәргәрданлиқта жүрисән, — дәп әйиплиди.

¹³Буни аңлиған Қабил Пәрвәрдигарға мундақ деди:

— Мән бундақ еғир җазани көтирәлмәймән. ¹⁴Сән мени бу йәрдин қоғлап, һозуруңдин һайдаватисән! Мән әнди өй-макансиз, сәрсан болуп, йәр йүзидә сәргәрданлиқта жүримән. Мени көргәнла киши өлтүрүветиду!

¹⁵Лекин Пәрвәрдигар:

— Яқ, сени өлтүргән киши йәттә һәссә қаттиқ җазалиниду, —деди.

Шуниң билән Пәрвәрдигар Қабилни өлтүрмәкчи болғанларни агаһландуруш үчүн, униң пешанисигә алаһидә бәлгү қоюп қойди. ¹⁶Буниң билән Қабил Пәрвәрдигарниң һозуридин чиқип, Ерәм бағниң шәриқ тәрипидики Нод дегән җайда олтирақлишип қалди.

Қабилниң әвлатлири

¹⁷Қабил аяли билән биллә болди. Аяли һамилдар болуп, бир оғул туғди. Униң исмини Һанух қойди. Қабил бир шәһәр бена қилип, шәһәрни оғлиниң исмида атиди. ¹⁸Һанухтин Ирад төрәлди, Ирадтин Меһуяил төрәлди, Меһуяилдин Метушаил төрәлди, Метушаилдин Ламик төрәлди.

¹⁹Ламик икки хотун алди, бириниң исми Адә, йәнә бириниң исми Зиллә еди. ²⁰Адә Ябални туғди. Ябал көчмән малчиларниң бовиси болди. ²¹Униң инисиниң исми Юбал еди. Юбал чилтар вә нәй чалғучиларниң бовиси болди. ²²Зиллә Тубал-Қайин дегән бир оғулни туғди. Тубал-Қайин мис, төмүр җабдуқларни ясиғучиларниң бовиси болди. Тубал-Қайинниң Нәимә исимлиқ бир сиңлиси бар еди. ²³Ламик икки аялиға по ейтип, мундақ деди:

«Әй Адә билән Зиллә, сөзүмгә қулақ селиңлар!

Әй аяллирим, көңүл қоюп аңлаңлар!

Мени яридар қилған бир адәмни өлтүрдүм.

Мени урған бир яшни өлтүрдүм.

²⁴Қабилни өлтүргүчи йәттә һәссә җазаланса,

Мени өлтүргүчи йәтмиш йәттә һәссә җазалиниду».

Сет билән Енош

²⁵Адәм ата йәнә өз аяли билән биллә болуш нәтиҗисидә аяли бир оғул туғди. Һава ана: «Худа маңа Қабил өлтүрүвәткән Һабилниң орниға бир оғул бәрди», — деди. Шуңа у исмини Сет^* қойди. ²⁶Сет­тин бир оғул туғулуп, исми Енош қоюлди. Мана шу чағдин башлап, адәмләр Пәрвәрдигарға ибадәт қилишқа башлиди.

5

Адәм атиниң әвлатлири

¹Төвәндикиләр Адәм атиниң әвлатлиридур:

Худа Адәмни Өзигә охшайдиған қилип яратти. ²Уларни әр вә аял қилип айрип, уларға бәхит ата қилди һәм уларни «адәм» дәп атиди.

³Адәм ата йүз оттуз йешида өзигә охшайдиған йәнә бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Сет қойди. ⁴Адәм ата Сетни тапқандин кейин, йәнә сәккиз йүз жил һаят кәчүрүп, йәнә көп оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ⁵У тоққуз йүз оттуз йешида аләмдин өтти.

⁶Сет йүз бәш йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Енош қойди. ⁷Кейин у йәнә сәккиз йүз йәттә жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ⁸У тоққуз йүз он икки йешида аләмдин өтти.

⁹Енош тохсән йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Қенан қойди. ¹⁰Кейин у йәнә сәккиз йүз он бәш жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ¹¹У тоққуз йүз бәш йешида аләмдин өтти.

¹²Қенан йәтмиш йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Маһалалил қойди. ¹³Кейин у йәнә сәккиз йүз қириқ жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ¹⁴У тоққуз йүз он йешида аләмдин өтти.

¹⁵Маһалалил атмиш бәш йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Ярет қойди. ¹⁶Кейин у йәнә сәккиз йүз оттуз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ¹⁷У сәккиз йүз тохсән бәш йешида аләмдин өтти.

¹⁸Ярет бир йүз атмиш икки йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Һанух қойди. ¹⁹Кейин у йәнә сәккиз йүз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ²⁰У тоққуз йүз атмиш икки йешида аләмдин өтти.

²¹Һанух атмиш бәш йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Мәтушәлаһ қойди. ²²Шуниңдин кейин Һанух үч йүз жил җәриянида Худа билән йеқин яшиди. У йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ²³У йәр йүзидә җәми үч йүз атмиш бәш жил яшап, ²⁴пүтүн һаятини Худа билән йеқин өткүзүп, бир күни көздин ғайип болди. Чүнки Худа уни Өз йениға елип кәткән еди.

²⁵Мәтушәлаһ бир йүз сәксән йәттә йешида бир оғул пәрзәнт көрди. Униң исмини Ламик қойди. ²⁶Кейин у йәнә йәттә йүз сәксән икки жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ²⁷У тоққуз йүз атмиш тоққуз йешида аләмдин өтти.

^28-29Ламик бир йүз сәксән икки йешида бир оғул пәрзәнт көрүп, униң исмини Нуһ^* дәп қойди. У: «Пәрвәрдигарниң йәргә ләнәт ейтиши билән, биз җапалиқ ишларға қалған. Әнди бу бала бизниң еғирчилиғимизни йениклитиду», деди.

³⁰Нуһни тапқандин кейин, Ламик йәнә бәш йүз тохсән бәш жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди. ³¹У йәттә йүз йәтмиш йәттә йешида аләмдин өтти.

³²Нуһ бәш йүз яшқа киргәндин кейин, Сам, Һам, Япәт исимлиқ үч оғул пәрзәнт көрди.

6

Инсанларниң яманлиғи

¹Инсанлар дунияда көпийишкә башлиғанда, қизларму көп­ләп туғулған еди. ²«Худаниң оғуллири»^* шу қизларниң чирайлиқ­лиғини көрүп, өзлири халиған қизларни хотунлуққа елишқа башлиди.

³Буни көргән Пәрвәрдигар:

— Мән инсанларға бәргән һаятлиқ роһи уларда мәңгү яшимайду, чүнки улар өлүшкә тегишлик. Кәлгүсидә уларниң өмри бир йүз жигирмә яштин ашмисун! — деди.

⁴«Худаниң оғуллири» инсанларниң қизлири билән биллә болуп, әвлат тапқан чағда вә кейинки вақитларда йәр йүзидә «Нефилим» дәп атилидиған, девигә охшайдиған адәмләрму бар еди. Улар қедимки заманниң батурлири вә даңлиқ кишилири еди.

⁵Пәрвәрдигар инсанларниң бузулғанлиғини, нийитиниң һәр қачан яманлиғини көрүп, ⁶Өзиниң адәмни яратқанлиғиға пушайман қилди. У интайин ечинған һалда:

⁷— Мән яратқан инсанларни йәр йүзидин йоқитимән. Шундақла барлиқ чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатларниму йоқ қилимән. Уларни яратқанлиғим үчүн әпсуслинимән! — деди.

⁸Лекин Пәрвәрдигар Нуһтин хурсән еди.

Нуһниң кемә ясиши

^9-10Нуһниң иш-излири төвәндикичә: Нуһниң Сам, Һам, Япәт исимлиқ үч оғли бар еди. Нуһ өз заманида бирдин-бир дурус, камчилиқсиз адәм болуп, Худаға йеқин яшиған еди. ¹¹Башқа инсанлар болса, Худаниң нәзәридә гунаға патқан болуп, йәр йүзи улар сәвәвидин зораванлиққа толған еди. ¹²Худа дунияға нәзәр селип, кишиләрниң қилмишлириниң яманлиғидин дунияниң интайин бузулғанлиғини көрди. ¹³Шуниң билән Худа Нуһқа:

— Дуния инсанларниң зораванлиғиға толуп кәтти. Шуңа Мән уларни йоқитимән! Дуния билән қошуп пүтүнләй йоқитимән! ¹⁴Сән яхши мом яғачтин өзәңгә бир кемә яса. Ясиған кеминиң ичидә өйләр болсун. Су кирмәслиги үчүн ичи-сиртини момла. ¹⁵Кеминиң узунлуғи бир йүз оттуз үч метр, кәңлиги жигирмә икки метр, егизлиги он үч метр болсун. ¹⁶Кеминиң әң үстидә ләмпә болсун, ләмпә билән яғач там арилиғида әллик сантиметр егизликтә бошлуқ қалдур. Кемини жуқури, оттура вә төвән үч қәвәт қилғин. Кеминиң ишигини йениға ачқин. ¹⁷Мән йәр йүзини топан билән ғәриқ қилип, асман астидики пүткүл җанлиқларни йоқитимән. Йәр йүзидики тиниғи бар мәхлуқларниң һәммисини йоқитимән, ¹⁸лекин сән билән алдин-ала бир келишим түзәй. Сән аялиң, оғуллириң вә келинлириңни елип кемигә кир. ¹⁹Сән йәнә кемигә йәр йүзидики һәр хил һайванларниң һәр бир түриниң әркәк-чишисидин бир җүптин елип, уларни сақлап қал. ²⁰Һәр хил чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатлар сақлинип қелиш үчүн, сениң алдиңға бир җүптин келиду. Сән уларни кемигә киргүзгин. ²¹Өзәңлар вә һайванатлар үчүн һәр хил озуқ-түлүкләрни еливал, — деди.

²²Нуһ һәр бир ишни Худа буйруғандәк қилди.

7

Топан апити

¹Пәрвәрдигар Нуһқа:

— Бу дуниядики кишиләр арисида сениң бирдин-бир дурус киши екәнлигиңни байқидим. Шуңа сән пүтүн аиләңдикиләрни елип кемигә киргин. ²Мән «һалал» дәп бәкиткән һайванатларниң һәр хилиниң әркәк-чишисидин йәттә җүптин, «һарамлириниң» һәр хилиниң әркәк-чишисидин бир җүптин еливал. ³Учар қанатларниң һәр хилиниң әркәк-чишисидинму йәттә җүптин еливал. Шундақ болғанда, топан ахирлашқандин кейин, һәр хил һайванат, учар қанатлар һаят қелип, йәр йүзидә уларниң уруғи қайта көпийәләйду. ⁴Өзәм яратқан пүткүл җанлиқларни йәр йүзидин пүтүнләй йоқитиш үчүн, йәттә күндин кейин, уда қириқ кечә-күндүз қаттиқ ямғур яғдуримән, — деди.

⁵Нуһ Пәрвәрдигарниң буйруқлирини бир-бирләп иҗра қилди.

⁶Топан йәр йүзини басқанда, Нуһ алтә йүз яшта еди. ⁷У топан апитидин қутулуп қелиш үчүн, аяли, оғуллири вә келинлирини елип кемигә кирди. ^8-9«Һалал» вә «һарам» дәп бәкитилгән һәр хил чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатларму Худаниң Нуһқа ейтқинидәк Нуһниң алдиға келип, җүплири билән кемигә кирди. ¹⁰Йәттә күндин кейин йәр йүзини топан бесишқа башлиди.

¹¹Нуһ алтә йүз яшқа киргән жили иккинчи айниң он йәттинчи күни йәр астидики һәммә булақлар йерилип, асмандин челәкләп қуйғандәк қаттиқ ямғур яғди. ¹²Ямғур қириқ кечә-күндүз тохтимай давамлашти. ¹³Дәл ямғур башланған күни Нуһ, аяли, Сам, Һам, Япәттин ибарәт үч оғли вә келинлири кемигә кирди. ¹⁴Һәр хил явайи һайванатларниң чоң-кичиклири, өй һайванлири вә учар қанатлар, ¹⁵җүмлидин, тиниғи бар пүткүл мәхлуқлар өз җүплири билән Нуһниң алдиға бир җүптин келип, кемигә кирди. ¹⁶Һаят кәчүрүватқан барлиқ җанлиқлар Худаниң әмри бойичә өз җүплири билән кемигә киргәндин кейин, Пәрвәрдигар кеминиң ишигини тақап қойди.

¹⁷Ямғур қириқ күн давамлашти. Топан улғайғансири кемә йәрдин көтирилди. ¹⁸Су техиму егизләп, кемә су йүзидә ләйләп қалди. ¹⁹Топан йәр йүзини қаплап, һәтта егиз тағ чоққилириму көрүнмәй қалди. ²⁰Су өрләп таки әң егиз тағ чоққилиридин йәттә метр егизләп кәткичә давамлашти. ²¹Нәтиҗидә йәр йүзидики һаят кәчүрүватқан пүткүл җанлиқлар, йәни һәр қандақ учар қанатлар, чоң-кичик һайванатлар вә инсанлар пүтүнләй йоқитилди. ²²Демәк, йәр йүзидики һаятлиқ нәпәси бар болғанларниң һәммиси өлди. ²³Худа йәр йүзидики һәммә җанлиқларни, йәни инсанлар, чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатларни йоқатти. Пәқәт Нуһ билән униң кемисидики җанлиқларла һаят қалди. ²⁴Топан йәр йүзини бир йүз әллик күн басти.

8

Топан апитиниң ахирлишиши

¹Шундақ болсиму, Худа Нуһни вә кемидә униң билән биллә болған барлиқ һайванатларни унтуп қалмиди. У йәр йүзидә шамал чиқарған еди, су пәсийишкә башлиди. ²Йәр астидики булақлар йепилип, асмандин йеғиватқан қаттиқ ямғурму тохтиған еди. ³Бир йүз әллик күн ичидә су аста-аста азайди. ⁴Йәттинчи айниң он йәттинчи күни кемә Арарат тағ тизмилиридики бир тағниң үстидә олтирип қалди. ⁵Су давамлиқ пәсийип, онинчи айниң биринчи күни тағ чоққилири көрүнүшкә башлиди.

⁶Қириқ күндин кейин Нуһ деризисини ечип, ⁷бир қарғини қоюп бәрди. Бу қарға таки йәрдики су қуруп кәткичә, кеминиң әтрапида айлинип жүрди. ⁸Шуниң билән бир вақитта Нуһ суниң йәр йүзидин янған яки янмиғанлиғини билиш үчүн, бир кәптәрни қоюп бәргән еди. ⁹Лекин йәр йүзини техичә су қаплап турғачқа, кәптәр қонғидәк җай тапалмай қайтип кәлди. Нуһ қолини сунуп, уни тутуп кемигә әкиривалди. ¹⁰Йәнә йәттә күндин кейин у кәптәрни йәнә қоюп бәрди. ¹¹Кәчқурун һелиқи кәптәр тумшуғида йеңи зәйтун йопурмиғини чишлигән һалда Нуһниң йениға қайтип кәлди. Нуһ шуниңдин суниң йәр йүзидин асасий җәһәттин янғанлиғини билди. ¹²Йәнә йәттә күндин кейин у кәптәрни йәнә қоюп бәрди. Бу қетим кәптәр қайтип кәлмиди.

¹³Нуһ алтә йүз бир яшқа киргән жили биринчи айниң биринчи күни топан йәр йүзидин пүтүнләй йенип болди. Нуһ кеминиң қапқиғини ечип, өп-чөрисигә қарап, йәр йүзиниң қурушқа башлиғанлиғини көрди. ¹⁴Иккинчи айниң жигирмә йәттинчи күни йәр йүзи пүтүнләй қуруп болди.

^15-16Худа Нуһқа:

— Аялиң, оғуллириң вә келинлириңни кемидин елип чиқ. ¹⁷Йениңдики барлиқ мәхлуқлар, йәни учар қанатлар вә чоң-кичик һайванатларни елип чиқ. Улар йәр йүзидә йәнә көпийип, зиминға таралсун, — деди.

¹⁸Шуниң билән Нуһ аяли, оғуллири вә келинлирини елип кемидин чиқти. ¹⁹Йәр йүзидики барлиқ җанлиқлар, йәни чоң-кичик һайванатлар вә учар қанатлар өз түрлири билән топ-топ болушуп, кемидин чиқишти.

Нуһниң Худаға қурванлиқ қилиши

²⁰Нуһ Пәрвәрдигарға атап бир қурванлиқ суписини ясап, «һалал» дәп бәкитилгән һайванат вә учар қанатларниң һәр түридин таллап союп, қурванлиқ сүпитидә көйдүрүвәтти. ²¹Пәрвәрдигар қурванлиқтин мәмнун болуп, көңлидә: «Инсанларниң қилмишлири үчүн йәргә қайта ләнәт ейтмаймән. Инсанларниң кичигидин тартип нийитиниң пүтүнләй яманлиғини билимән. Шундақ болсиму, йәр йүзидики барлиқ җанлиқларни һәргиз бу қетимқидәк қайта йоқитивәтмәймән. ²²Йәр йүзи бир күн моҗут болса, униңда терим-жиғим, иссиқ-соғ, қиш-яз, кечә-күндүзму моҗут болиду!» — деди.

9

Худаниң Нуһ билән келишим түзүши

¹Худа Нуһ вә униң оғуллириға бәхит ата қилип мундақ деди:

— Силәр нәслиңларни көпәйтиңлар, уруқ-әвладиңлар пүтүн дунияға тарқалсун. ²Йәр йүзидики барлиқ чоң-кичик һайванатлар, учар қанатлар вә белиқлар силәрдин қорқуп, силәрниң башқурушуңларда болиду. ³Бурун силәргә озуқлуқ үчүн көктатларни бәргинимдәк, әнди силәргә һәммә һайванатларниму беримән. ⁴Лекин силәр қени бар гөшни һәргиз йемәңлар, чүнки җан қандидур. ⁵Буниңдин башқа, қан төкүлүш болса, чоқум һесап алимән. Һәр қандақ бир һайван адәм өлтүрсә, униңдинму һесап алимән. Кимду-ким адәм өлтүрсә, униму өлүмгә мәһкүм қилимән.

⁶Мән адәмни Өзәмгә охшайдиған қилип яраттим,

Шуниң үчүн кимки башқа бир адәмниң қенини төксә,

Униң қениму башқилар тәрипидин төкүлиду.

⁷Силәр нәслиңларни көпәйтиңлар. Силәрниң уруқ-әвладиңлар пүтүн дунияни қаплисун.

^8-10Андин Худа Нуһ вә униң оғуллириға мундақ деди:

— Мән әнди силәр вә силәрниң уруқ-әвлатлириңлар билән һәм йәр йүзидики барлиқ һайванатлар, йәни силәр билән биллә кемидин чиққан һәр бир өй һайванлири, явайи һайванатлар вә учар қанатлар билән келишим түзимән. ¹¹Силәргә вәдә беримәнки, пүткүл җанлиқлар һәргиз топан билән қайта йоқитилмайду, йәр йүзини харап қилидиған топан иккинчи кәлмәйду. ^12-13Мән силәр вә барлиқ җанлиқлар билән мәңгүлүк бир келишимни түздүм. Бу келишимниң бәлгүси — асманда көрүнидиған һасан-һүсәндур. ^14-15Мәйли қачан болмисун, ямғурдин кейин асмандики булутлар арисида һасан-һүсәнни көргинимдә, Өзәмниң силәр вә пүткүл җанлиқлар билән түзгән келишимимни есимгә алимән. Топан барлиқ җанлиқларни қайта йоқатмайду. ¹⁶Һасан-һүсәнниң булутлар арисида пәйда болуши Өзәмниң силәр вә йәр йүзидики пүткүл җанлиқлар билән түзгән мәңгүлүк келишимимни есимгә кәлтүриду. ¹⁷Һасан-һүсән Мениң барлиқ җанлиқлар билән түзгән келишимимниң бәлгүси болсун.

Нуһ вә униң оғуллири

¹⁸Кемидин чиққан Нуһниң оғуллири: Сам, Һам вә Япәтләр еди. (Һам қананлиқларниң бовиси.) ¹⁹Дунияға тарқалған һәммә хәлиқләр Нуһниң бу үч оғлиниң әвлатлиридур.

²⁰Нуһ дехан болуп, үзүмзарлиқ йетиштүргән биринчи киши еди. ²¹Бир қетим у шарап ичип мәс болуп қелип, кийим-кечәклирини селиветип, чедирида ятатти. ²²Қананниң атиси болған Һам атисиниң қеп-ялиңачлиғини көрүп қелип, бу ишни икки қериндишиға ашкарилап қойди. ²³Сам билән Япәт учисиға бир узун чапан йепинчақлап, чедирниң ичигә кәйничә меңип кирип, чапанни атисиға йепип қойди. Улар йүзини алди тәрәпкә қилип, атисиниң ялиңач тенигә қаримиди. ²⁴Нуһ ойғинип, кәнҗә оғли Һамниң қилғанлирини билип, ²⁵униң оғли Қананға ләнәт ейтип мундақ деди:

«Қананға ләнәт яққай!

У қериндашлириниң әң төвән қули болғай.

²⁶Пәрвәрдигар — Сам етиқат қилған Худа мәдһийиләнгәй!

Қананниң әвлади Самниң әвладиға қул болғай.

²⁷Худа Япәтни гүлләп яшнатқай.

Униң әвлади Самниң әвлади билән биллә инақ яшиғай.

Қананниң әвлади Япәтниң әвладиға қул болғай».

²⁸Топандин кейин Нуһ йәнә үч йүз әллик жил өмүр сүрди. ²⁹У тоқ­­қуз йүз әллик йешида аләмдин өтти.

10

Нуһниң үч оғлиниң әвлатлири

¹Нуһниң оғуллири Сам, Һам, Япәтләрниң әвлатлири төвәнди­кичә: Топандин кейин у үчидин пәрзәнтләр^* төрәлди.

²Япәтниң оғуллири: Гомәр, Магог, Мадай, Яван, Тубал, Мәшәк вә Тираслар еди.

³Гомәрниң оғуллири: Ашкиназ, Рифат вә Тогармаһлар еди.

⁴Яванниң оғуллири: Әлиша, Таршиш, Киттим, Роданимлар еди. ⁵Улар деңиз бойлирида вә аралларда яшайдиған милләтләрниң атиси болди. Япәтниң әвлатлири өз қәбилилири вә дөләтлири ичидә яшап, өз тиллирида сөзлишидиған милләтләрдин болуп қалди.

⁶Һамниң оғуллири: Куш, Мисир, Ливийә вә Қананлар еди.

⁷Кушниң оғуллири болса: Сиба, Һавилаһ, Сабита, Раами вә Сәбитикаһ­лар еди.

Рааминиң оғуллири болса: Шиба вә Деданлар еди.

⁸Кушниң Нимрод исимлиқ бир оғли болуп, у йәр йүзидики әң күчлүк батурға айланди. ⁹У Пәрвәрдигарниң алдида батур очи болған еди. Шуңа кишиләр арисида «Пәрвәрдигар сени Нимродтәк батур очи қилсун!» дегән сөз тарқалған еди. ¹⁰Дәсләптә униң падишалиғи Бабил, Әрәк, Акад, Калнеһ дегән җайларни өз ичигә алатти. Бу төрт җай Бабилонда еди. ^11-12У бу йәрдин Ассур райониға кәңийип, Нинәви, Риһубот-Ир, Калах вә Рәсән дегән шәһәрләрни бена қилди. Рәсән шәһири Нинәви билән Калах шәһириниң оттурисида болуп, у чоң шәһәр еди.

¹³Мисирниң әвлатлири: лудлар, анамийлар, леһабийлар, нафтуһий­лар, ¹⁴патруслар, каслуһийлар вә критлар еди. Филистинликләр болса, каслуһийларниң кейинки әвлатлири еди.

¹⁵Қананниң тунҗа оғлиниң исми Сидон еди, йәнә бир оғлиниң исми Хит еди. Уларниң исимлири кейин һәр милләтләрниң намлириға айлинип, улар шу милләтләрниң бовилири болди. ¹⁶Қанан йәнә йәбуслар, аморлар, гиргашлар, ¹⁷һивилар, аркийлар, синдийлар, ¹⁸арвадийлар, симарийлар вә һаматийларниң бовиси болди.

Кейин қананлиқларниң қәбилилири наһайити кәң тарқалди. ¹⁹Уларниң зимин чегариси Сидонниң җәнубидин Гирарниң йенидики Газа шәһиригичә, шәриқтә Содом, Гомора, Адма вә Сибоимниң йенидики Лаша шәһиригичә созулатти. ²⁰Һамниң бу әвлатлири һәр қайсиси өз қәбилилири вә дөләтлири ичидә яшап, өз тиллирида сөзлишидиған милләтләрдин болуп қалди.

²¹Сам Япәтниң акиси болуп, у әбәрләрниң атиси болди. ²²Самниң оғуллири Елам, Ассур, Арпахшад, Лод вә Аррам еди. Уларниң исимлири кейин һәр милләтләрниң намлириға айлинип, улар шу милләтләрниң бовилири болди.

²³Аррамниң оғуллири: Ус, Һул, Гәтәр вә Машлар еди.

²⁴Арпахшад Шалаһниң атиси, Шалаһ болса Әбәрниң атиси еди.

²⁵Әбәрдин икки оғул төрәлди. Бириниң исми Пәләг^* еди, чүнки у яшиған дәвирдә инсанлар бөлүнүшкә башлиди. Йәнә бириниң исми Йоқтан еди.

²⁶Йоқтанниң оғуллири: Алмодад, Шәләп, Хазармавит, Йәраһ, ²⁷Һадорам, Узал, Диклаһ, ²⁸Обалий, Абимаел, Шиба, ²⁹Офир, Һавилаһ вә Йобаблар еди. Мана буларниң һәммиси Йоқтанниң оғуллири болуп, ³⁰улар Мешадин Сәффарниң шәриқ тәрипидики таққичә болған җайларда яшатти.

³¹Самниң жуқурида тилға елинған әвлатлириниң һәр қайсиси өз қәбилилири вә дөләтлири ичидә яшап, өз тиллирида сөзлишидиған милләтләрдин болуп қалди.

³²Жуқуридикиләр Нуһниң әвлатлиридур. Булар өз зиминидики һәр бир қәбилиләр бойичә хатириләнгән. Топандин кейин дуния­дики пүтүн милләтләр Нуһниң оғуллиридин тарқалди.

11

Худаниң тилни көп тилларға бөлүветиши

¹Дәсләптә йәр йүзидә бирла тил бар еди, инсанлар пәқәт шу тилдила сөзлишәтти. ²Улар шәриқ тәрәпкә көчүватқинида, Бабилондики бир түзләңликкә келип орунлашти. ³Улар өз ара:

— Хиш қуюп, отта пиширайли! — дәп мәслиһәтләшти.

Буниң билән улар қурулушта ташниң орниға хиш, лайниң орниға қара май ишлитидиған болди.

⁴Андин улар:

— Бир шәһәр бена қилайли! Шәһәрдә асманға тақашқидәк бир мунара ясап, өз намимизни чиқирип, тәрәп-тәрәпкә тарқилип кетишимиздин сақлинайли! — дейишти.

⁵Пәрвәрдигар инсанларниң бена қиливатқан шәһәр вә мунарини көргили чүшти. ⁶Пәрвәрдигар:

— Улар бирлишип бир җамаәт болуп, бир тилда сөзлишидикән. Бу пәқәтла улар қилмақчи болған ишниң башлиниши! Буниңдин кейин улар немә қилишни халиса, шуни қилалайду. ⁷Биз чүшүп, уларниң тилини қалаймиқанлаштуруветип, уларни бир-бириниң мәхситини уқалмайдиған қилип қояйли, — деди.

⁸Буниң билән Пәрвәрдигар уларни пүтүн дунияға тарқитивәтти. Улар шәһәр бена қилиш қурулушини тохтатти. ⁹Шуңа бу шәһәрниң нами Бабил^* дәп аталди. Чүнки Пәрвәрдигар у йәрдә инсанларниң тиллирини қалаймиқанлаштуруветип, уларни дунияниң һәр қайси җайлириға тарқитивәткән еди.

Самниң әвлатлири

¹⁰Самниң әвлатлири төвәндикичә: Топан өтүп иккинчи жили Сам йүз йешида Арпахшадни тапти. ¹¹Кейин у йәнә бәш йүз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

¹²Арпахшад оттуз бәш йешида Шалаһни тапти. ¹³Кейин у йәнә төрт йүз үч жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

¹⁴Шалаһ оттуз йешида Әбәрни тапти. ¹⁵Кейин у йәнә төрт йүз үч жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

¹⁶Әбәр оттуз төрт йешида Пәләгни тапти. ¹⁷Кейин у йәнә төрт йүз оттуз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

¹⁸Пәләг оттуз йешида Рағуни тапти. ¹⁹Кейин у йәнә икки йүз тоқ­қуз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

²⁰Рағу оттуз икки йешида Серухни тапти. ²¹Кейин у йәнә икки йүз йәттә жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

²²Серух оттуз йешида Наһорни тапти. ²³Кейин у йәнә икки йүз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

²⁴Наһор жигирмә тоққуз йешида Тәраһни тапти. ²⁵Кейин у йәнә бир йүз он тоққуз жил һаят кәчүрүп, йәнә оғул-қиз пәрзәнтләрни көрди.

²⁶Тәраһ йәтмиш жил өмүр сүрүп, Ибрам, Наһор вә Һаранларни тапти.

Тәраһниң әвлатлири

²⁷Тәраһниң әвлатлири төвәндикичә: Тәраһ Ибрам, Наһор вә Һаранларни тапти. Һаран болса, Лутни тапти. ²⁸Һаран калданиларниң зимини болған өз жути Ур шәһиридә атиси Тәраһтин бурун аләмдин өтти. ²⁹Ибрам Сараһқа өйләнди, Наһор болса Һаранниң қизи Милкаға өйләнди. Һаранниң йәнә Искаһ дегән балисиму бар еди. ³⁰Сараһ туғмас болғачқа, пәрзәнт көрмигән еди.

³¹Тәраһ оғли Ибрамни, нәвриси Лутни (Һаранниң оғли) вә келини, йәни Ибрамниң аяли Сараһни елип, калданиларниң зимини болған Ур шәһирини қалдуруп, Қанан дегән районға кәтмәкчи еди. Бирақ улар Һаран дегән шәһәргә кәлгәндә, шу йәрдә олтирақлишип қалди. ³²Тәраһ икки йүз бәш жил өмүр сүрүп, Һаранда аләмдин өтти.

12

Худаниң Ибраһимни таллиши

¹Пәрвәрдигар Ибрамға^* мундақ деди:

— Сән жутуңдин чиқип, атаң вә башқа уруқ-җамаитиңдин айрилип, Мән көрсәтмәкчи болған йәргә барғин.

²«Мән сениң уруқ-әвладиңни көпәйтип,

Уларни бир чоң хәлиқ қилимән.

Мән саңа бәхит ата қилип, намиңни улуқ қилимән.

Шундақ қилип, кишиләр сән арқилиқ бәхит тапиду.

³Саңа бәхит тилигәнләргә бәхит ата қилимән,

Саңа ләнәт ейтқанларға ләнәт яғдуримән.

Сән арқилиқ һәммә милләтләргә бәхит ата қилимән!»

⁴Ибрам йәтмиш бәш йешида Пәрвәрдигарниң йол-йоруғи билән Һаран шәһиридин кәтти, Лутму униң билән биллә кәтти. ⁵Ибрам аяли Сараһ билән җийәни Лутни вә өзлириниң Һаран шәһиридә тапқан байлиғи вә қуллирини елип, Қанан райониға қарап йол алди. Улар Қанан тәвәсигә киргәндин кейин, ⁶сәпирини давамлаштуруп, Шәкәм шәһиригә йеқин Морәһ дегән җайдики чоң бир емән дәриғиниң йениға кәлди. У чағда қананлиқлар шу зиминда яшавататти.

⁷Пәрвәрдигар Ибрамға көрүнүп, униңға:

— Мана бу зиминни сениң әвладиңға тәғдим қилимән, — деди.

Шуңа Ибрам у йәрдә өзигә көрүнгән Пәрвәрдигарға атап бир қурванлиқ суписини ясап, ибадәт қилди. ⁸Кейин у җәнупқа йөткилип, Бәйтәл шәһириниң шәрқидики тағлиқ районға барди. Ғәрип тәрипи Бәйтәлгә, шәриқ тәрипи Ай дегән җайға тутишидиған бу җайға орунлишип, у йәрдиму бир қурванлиқ суписини ясап, Пәрвәр­дигарға ибадәт қилди. ⁹Кейин у аста-аста Қананниң җәнуби­дики Негиб райониға йөткәлди.

Ибрамниң Мисирға бериши

¹⁰Қананда ачарчилиқ йүз берип, әһвал интайин еғир еди. Шуниң үчүн Ибрам Мисирға берип, у йәрдә вақитлиқ турмақчи болди. ¹¹Улар Мисирға киришкә аз қалғанда, Ибрам аяли Сараһқа:

— Сән бир гөзәл аял. ¹²Мисирлиқлар сени көрсә, җәзмән мениң аялим екәнлигиңни билип, сени һаят қалдуруп, мени өлтүрүветиду. ¹³Сән уларға өзәңни мениң сиңлим дегин. Шундақ десәң, улар сени дәп, мени өлтүрмәй, маңа яхши муамилә қилиду, — деди.

¹⁴Ибрам Мисирға киргән вақтида, мисирлиқлар дәрвәқә униң аялиниң гөзәллигини байқиди. ¹⁵Ордидики бир нәччә әмәлдар уни көрүп, падиша алдида униң гөзәллигини тәриплигән еди. Шуниң билән Сараһ ордиға елип кирилди.

¹⁶Падиша Сараһниң сәвәвидин Ибрамға яхши муамилә қилди. Униңға нурғун кала, қой, ешәк, төгә вә әр-аял қулларни соға қилди. ¹⁷Лекин падиша Ибрамниң аяли Сараһни елип кәткәнлиги үчүн, Пәрвәрдигар падишаға вә униң ордисидикиләргә апәт яғдурди. Улар қорқунучлуқ кесәлгә гириптар болди. ¹⁸Буни сәзгән падиша Ибрамни чақиртип, униңға:

— Бу маңа немә қилғиниң? Немишкә Сараһниң өз аялиң екәнлигини ейтмидиң? ¹⁹Немишкә уни сиңлим дедиң? Шундақ дегиниңни аңлап, мән уни алдим. Аялиң мана! Уни елип кәт! — деди.

²⁰Буниң билән падиша өз әмәлдарлириға Ибрамни чегаридин чиқириветишкә әмир қилди. Улар уни аяли вә униңға мәнсүп болған һәммә нәрсилири билән қошуп йолға салди.

13

Ибрам билән Лутниң айрилип кетиши

¹Ибрам аяли вә өзигә мәнсүп болған һәммә нәрсилирини елип, Мисирдин чиқип, Қананниң җәнубидики Негиб райониға барди. Лутму униң билән биллә барди. ²Ибрам бай болуп, униң нурғун мал-варанлири вә алтун-күмүчлири бар еди. ³Кейин у Негиб районидин кетип, аста-аста шималға йөткилип, Бәйтәл шәһиригә қайта барди. У Бәйтәл билән Ай шәһириниң арилиғиға, йәни тунҗа қетим орунлишип, ⁴қурванлиқ суписини ясиған йәргә қайтип келип, у йәрдә Пәрвәрдигарға ибадәт қилди.

⁵Ибрам билән маңған Лутниңму мал-варанлири вә қуллири көп еди. ⁶Бу икки аилиниң падилири бәк көп болғачқа, отлақлар йетиш­мәй қалған еди. ⁷Шуңа Ибрамниң падичилири билән Лутниң падичи­лири арисида талаш-тартиш чиқип қалди. (У чағда қананлиқлар билән пәризиләр йәнила Қанан районида туратти.)

⁸Шуңа Ибрам Лутқа:

— Биз болсақ уруқ-туққан, аримизда вә падичилиримизниң арисида талаш-тартиш чиқмисун. ⁹Айрилип яшайли. Мана. Пүтүн зимин сениң алдиңда турупту. Халиған йәрни талла! Оң тәрәпни таллисаң, сол тәрәп маңа қалсун, сол тәрәпни таллисаң, оң тәрәп маңа қалсун, — деди.

¹⁰Лут төрт тәрәпкә нәзәр селип, Иордан дәрия вадисидин Зоарғичә созулған кәң түзләңликни көрди. Бу түзләңликниң сүйи мол болуп, худди Ерәм баққа вә Мисирниң йәрлиригә охшатти. (У чағда Пәрвәрдигар Содом билән Гомора шәһәрлирини техи харабиликкә айландурмиған еди.)

¹¹Шуңа Лут у йәрни таллап, шәриқ тәрәпкә йөткәлди. У иккиси мана шундақ айрилди. ¹²Ибрам Қананда олтирақлишип қалди. Лут Иордан дәрия вадисидики шәһәрләргә йеқинлишип, Содом шәһириниң әтрапида чедир тикип орунлашти. ¹³Содомлуқлар яманлиққа толған болуп, Пәрвәрдигарниң нәзәридә улар еғир гунакарлар еди.

Ибрамниң Һибронға көчүши

¹⁴Лут Ибрамдин айрилип кәткәндин кейин, Пәрвәрдигар Ибрамға:

— Сән турған җайиңдин шәриқ, ғәрип, җәнуп вә шимал тәрәп­ләргә қарап бақ. ¹⁵Сән көрүватқан бу зиминларни саңа вә сениң әвлат­лириңға тәғдим қилимән. Бу зимин мәңгү силәргә мәнсүп. ¹⁶Мән сениң әвлатлириңни һәдди-һесапсиз көпәйтимән. Йәр йүзидики қумни һеч ким саналмиғанға охшаш, уларниң саниниму һеч ким саналмайду. ¹⁷Орнуңдин тур. Бу зиминни кезип чиқ, Мән уни саңа тәғдим қилдим! — деди.

¹⁸Буниң билән Ибрам чедирлирини жиғиштуруп, Һиброн шәһиригә йеқин Мамрәдики емән дәрәқлигиниң йенида олтирақлишип, у йәрдә Пәрвәрдигарға атап қурванлиқ суписини ясиди.

14

Ибрамниң Лутни қутқузуши

¹Шу күнләрдә Бабилон беги Амрафил, Елласар беги Арйок, Елам беги Кедорлавмар, Гойим беги Тидал қатарлиқ төрт бәг бирлишип, ²Содом беги Бәра, Гомора беги Бирша, Адма беги Шинап, Сибоим беги Шәмәбәр вә Бела (Зоар дәпму атилиду) беги қатарлиқ бәш бәг билән җәң қилишқа чиқти. ³Бу бәш бәг қошунлирини бирләштүрүп, Сиддим вадисиға жиғди. (Сиддим вадиси һазирқи «Өлүк деңиз» вадисидур.) ⁴Улар он икки жил Кедорлавмар бегиниң һөкүмранлиғида болуп, он үчинчи жилға кәлгәндә, униңға қарши исиян көтәргән еди.

⁵Шуңа он төртинчи жили Кедорлавмар бәг өзиниң вә иттипақдаш бәгләрниң қошунлирини башлап берип, Аштарот-Карнаим дегән йәрдә рефаларни йәңди. Кейин Һам дегән йәрдә зузларни вә Шава-Кирятаим түзләңлигидә емларниң һәммисини тар-мар қилди. ⁶Сәир тағлиқ районида яшаватқан һоритларниму чөл бойидики Әл-Паранғичә қоғлап берип, тар-мар қилди. ⁷Арқидинла улар Ен-Мишпат, йәни Кадешқа қайтип, амаләкләрниң пүтүн зиминини бесивелип, Һазазун-Тамарда яшаватқан аморларниму тар-мар қилди.

⁸Буниң билән Содом, Гомора, Адма, Сибоим вә Бела, йәни Зоар қатарлиқ бәш бәгликниң бәглири бирләшмә қошунини башлап, Сиддим вадисиға җәң қилишқа чиқти. ⁹Улар Елам шәһириниң беги Кедорлавмар, Гойимниң беги Тидал, Бабилонниң беги Амрафил вә Елласарниң беги Арйоктин ибарәт төрт бәг билән җәң қилди. ¹⁰Сиддим вадисиниң һәммә йеридә қара май билән толған көлчәкләр бар еди. Содом беги билән Гомора беги қачқан вақтида, қошунлириниң бир қисми көлчәкләргә чүшүп кетип, қалғанлири таққа қечип кәтти.

¹¹Төрт бәг Содом билән Гомораниң пүтүн байлиқ вә ашлиқ-түлүк­лирини булаң-талаң қилип кәтти. ¹²У чағда Ибрамниң җийәни Лут Содомда туратти. Улар униму мал-мүлүклири билән қошуп булап кәтти.

¹³Лекин қутулуп қалған бир киши бу ишларни ибраний^* болған Ибрамға мәлум қилди. У чағда Ибрам амор қәбилисидин Мамрә исимлиқ бир кишиниң емән дәрәқлигиниң йенида туратти. Мамрә вә икки иниси — Әшкол вә Анир Ибрамниң иттипақдашлири еди.

¹⁴Ибрам җийәни Лутниң әсиргә чүшүп қалғанлиғини аңлап, өз адәмлиридин үч йүз он сәккиз нәпәр җәңчини чақирип, төрт бәгни Дан дегән җайғичә қоғлап барди. ^15-16У йәрдә җәңчиләрни бир қанчә қисимға бөлүп, кечиси һуҗум қилип, дүшмәнни мәғлуп қилди. Уларни Дәмәшқниң шималидики Хоба дегән җайғичә қоғлап, булап кәткән һәммә мал-мүлүкни тартивелип, өз җийәни Лутни вә униң пүтүн байлиқлирини, хотун-қизлирини вә башқиму әсиргә чүшкән адәмлирини қайтуруп алди.

Малкисидиқниң Ибрамға бәхит тилиши

¹⁷Ибрам Кедорлавмар вә униң билән иттипақдаш һәр қайси бәгләрни мәғлуп қилип, ғалибә билән қайтип кәлгәндә, Содом беги уни қарши елиш үчүн Шава вадисиға (Хан вадиси дәпму атилиду) чиқти.

¹⁸Улуқ Худаниң роһанийи һәм Салимниң беги Малкисидиқму нан вә шарап елип, Ибрамниң алдиға чиқип, ¹⁹униңға бәхит тиләп:

«Пүтүн аләмниң Яратқучиси болған улуқ Худа Ибрамни бәхитлик қилғай!

²⁰Сени дүшминиң үстидин ғалибә қилдурған улуқ Худа мәдһийиләнгәй!» деди.

Ибрам олҗа алған нәрсиләрниң ондин бирини Малкисидиққа тәғдим қилди. ²¹Содом беги Ибрамға:

— Олҗиларниң һәммиси саңа мәнсүп, лекин адәмлиримни қайту­руп бәр! — деди.

²²Ибрам униңға:

— Пүтүн аләмниң Яратқучиси болған Пәрвәрдигар улуқ Худа алдида қәсәм қилимәнки, ²³мән сениң һәр қандақ нәрсәңни, һәтта бир тал жипиңни яки кәшәңниң боқучиниму алмаймән. Болмиса, сән кейин: «Мән Ибрамни бай қилип қойдум!» дейиштин янмайсән.

²⁴Шуниң үчүн адәмлиримниң йегининила һесаплаймән. Униңдин башқа һеч немини алмаймән. Лекин мениң иттипақдашлирим Анир, Әшкол вә Мамрәләргә олҗилардин тегишлигини айрип бәрсәң болди, — деди.

15

Худаниң Ибрам билән келишим түзүши

¹Бу вақиәләрдин кейин Пәрвәрдигар Ибрамға көрүнүп, униңға:

— Ибрам, қорқма! Мән саңа қалқан болуп, наһайити зор сийлиқ беримән, — деди.

²Лекин Ибрам:

— Әй Егәм Худа, мениң пәрзәндим болмиса, Сениң бәрмәкчи болған сийлиғиңниң пайдиси немә? Мениң бирдин-бир мирасхорум Дәмәшқтин кәлгән чакирим Елийәзәр болиду. ³Сән маңа пәрзәнт бәрмидиң, шуңа мениң тәәллуқатимға чакирим мирасхор болиду, — дәп җавап бәрди.

⁴Арқидинла у Пәрвәрдигарниң өзигә йәнә:

— Чакириң Елийәзәр сениң мирасхоруң болмайду, пәқәт өзәңдин болған оғулла мирасхоруң болиду, — дегәнлигини аңлиди.

⁵Шуниңдин кейин Худа уни ташқириға елип чиқип, униңға:

— Асманға қарап, юлтузларни саналайдиған болсаң санап бақ, сениң әвладиң әйнә шу юлтузлардәк сан-санақсиз көп болиду! — деди.

⁶Ибрам Пәрвәрдигарниң сөзлиригә ишәнди. Пәрвәрдигар униң ишәнчини көрүп, уни һәққаний адәм, дәп һесаплиди.

⁷Пәрвәрдигар униңға йәнә:

— Сени бу зиминға егә қилиш үчүн, сени калданиларниң зимини болған Ур шәһиридин елип чиққан Пәрвәрдигариң Мән болимән, — деди.

⁸Лекин Ибрам:

— Әй Егәм Худа, мән бу зиминға җәзмән егә болидиғанлиғимни немидин билимән? — дәп сориди.

⁹Пәрвәрдигар униңға:

— Сән үч яшлиқ кала, өшкә, қошқардин һәм пахтәк вә яш кәптәр­дин бирдин елип, Мениң алдимға кәлгин, — дәп җавап бәрди.

¹⁰Ибрам бу һайванларни Худаниң алдиға апирип, қушлардин башқисиниң қарнини йерип икки парчә қилди. Гөшләрни икки тәрәпкә қатар қилип тизди. ¹¹Қузғунлар учушуп келип, гөшләргә қонғанда, Ибрам уларни қоғлавәтти. ¹²Күн патқанда, Ибрам уйқиға кәтти. Чүшидә уни қорқунучлуқ қараңғулуқ басти. ¹³Пәрвәрдигар униңға мундақ деди:

— Шуни билип қойғинки, сениң әвлатлириң башқа бир дөләттә мусапир болиду. Шу дөләттики кишиләргә қул болуп, төрт йүз жил улар тәрипидин азап чекиду. ¹⁴Лекин Мән уларни қул қилғучи хәлиқни чоқум җазалаймән. Улар у дөләттин қайтқинида, нурғун байлиқларни елип келиду. ¹⁵Сән болсаң узақ өмүр сүрүп, әҗдатлириң­ниң қешиға кетисән. ¹⁶Сениң әвлатлириң бу йәргә қайтип кәлгичә, бу йәрдә төрт әвлат өтүп кетиду. Чүнки бу йәрдә туруватқан аморлар­ниң гуналири чекигә йәтмигичә, уларни бир тәрәп қилмаймән.

¹⁷Күн петип қараңғу чүшкәндин кейин, ис чиқип турған очақ вә йенип турған мәшъәл туюқсиз пәйда болуп, һелиқи икки қатар гөшниң оттурисидин өтүп кәтти. ^18-19Мана шу чағда Пәрвәрдигар Ибрам билән келишим түзүп, мундақ деди:

— Мән Мисир чегарисидин таки Фират дәриясиғичә созулған бу зиминниң һәммисини сениң әвлатлириңға тәғдим қилдим. Бу зимин кенлар, кенизләр, кадмонлар, ²⁰хитлар, пәризиләр, рефалар, ²¹аморлар, қананлар, гиргашлар вә йәбуслар дәп тонулған хәлиқләрниң зиминлириниң һәммисини өз ичигә алиду.

16

Исмаилниң туғулуши

¹Ибрамниң аяли Сараһ туғмас еди. Бирақ униң Һәҗәр исимлиқ мисирлиқ бир қиз хизмәткари бар еди. ²Сараһ Ибрамға:

— Пәрвәрдигар мени туғмас яритипту, әнди сиз мениң қиз хизмәт­карим билән бир ястуққа баш қоюң! Бәлким у маңа бир оғул туғуп берәр, — деди.

Ибрам Сараһниң бу сөзигә қошулди. ³Шуниң билән Сараһ Һәҗәрни Ибрамға кичик хотунлуққа бәрди. (Бу вақиә Ибрам Қананда он жил турғанда йүз бәрди.) ⁴Ибрам Һәҗәр билән биллә болғандин кейин, Һәҗәр һамилдар болуп қалди. У өзиниң һамилдар болғанлиғини сезип, мәғрурлинип, Сараһни көзгә илмайдиған болуп қалди.

⁵Сараһ Ибрамға:

— Һәммини қилған сән! Мән Һәҗәрни саңа қошуп қойған. Әндиликтә у өзиниң һамилдарлиғини билипла, мени көзгә илмай­диған болувалди. Сениң яки мениң тоғра екәнлигигә Пәрвәрдигар Өзи һөкүм қилсун! — деди.

⁶Ибрам:

— У сениң хизмәткариң, у сениң илкиңдә. Униңға қандақ муамилә қилиш сениң ихтияриң, — дәп җавап бәрди.

Буниң билән Сараһ Һәҗәрни бозәк қилди, шуңа Һәҗәр Ибрамниң өйидин қечип кәтти.

⁷Периштәниң қияпитидә көрүнгән Пәрвәрдигар^* Һәҗәрни чөлдики бир булақниң йенида көрди. Булақ Шур дегән йәргә баридиған йолниң бойида еди. ⁸Периштә униңдин:

— Әй Сараһниң хизмәткари Һәҗәр, сән қәйәрдин кәлдиң? Нәгә кетиватисән? — дәп сориди.

— Мән аял ғоҗайиним Сараһниң йенидин қечип чиқтим, — дәп җавап бәрди Һәҗәр.

⁹Периштә униңға:

— Сән аял ғоҗайиниңниң йениға қайтип берип, униңға бойсун­ғин, — деди.

¹⁰Периштә йәнә мундақ деди:

— Мән сениң әвладиңни шундақ көпәйтимәнки, уларни һеч ким саналмайдиған қилимән. ¹¹Сән һамилдар болуп, бир оғул туғисән, исмини Исмаил^* қойғин, чүнки сениң дат-пәриядиң Пәрвәрдигарға йәтти. ¹²Сениң оғлуңниң мүҗәзи бир явайи ешәккә охшайду. Һәммә йәргә берип кишиләр билән җедәл чиқириду. Кишиләрму униңға қаршилиқ көрситиду. У туққанлириға өчмәнлик қилип яшайду.

¹³Һәҗәр өз-өзигә: «Мән расттинла маңа ғәмхорлуқ қилған Худани көрдүм!» деди. Шуниң билән у өзигә сөз қилған Пәрвәрдигарни «Ел-роа»^* дәп атиди. ¹⁴Шуңа кишиләр у булаққа Беер-лаһайрой^* дәп нам қойди. Бу булақ һазирму Кадеш билән Бәрәд шәһириниң оттурисидидур.

¹⁵Һәҗәр Ибрамға бир оғул туғуп бәрди. Ибрам униңға Исмаил дәп ат қойди. ¹⁶У чағда Ибрам сәксән алтә яшта еди.

17

Қедимки келишимниң бәлгүси — хәтнә

¹Ибрам тохсән тоққуз яшқа кәлгәндә, Пәрвәрдигар униңға көрүнүп:

— Мән һәммигә қадир Худадурмән. Сән давамлиқ мениң йолумда меңип, әйипсиз адәм бол. ²Мән сән билән түзгән келишимимдә чиң туруп, сени көп әвлатлиқ қилимән, — деди.

³Ибрам йәргә баш қойди. Худа униңға мундақ деди:

⁴— Мениң сән билән түзгән келишимим мундақ: Сән нурғун мил­ләтләр­ниң атиси болисән. ⁵Һазирдин башлап сениң исмиң Ибрам әмәс, Ибраһим^* болсун, чүнки Мән сени нурғун милләтләрниң атиси қилимән. ⁶Мән саңа көп әвлатларни беримән. Уларниң арисидин йеңи хәлиқ вә падишаларму чиқиду. ⁷Мән сән вә кәлгүсидики әвлатлириң билән түзгән мәңгүлүк келишимимдә туримән. Мән сениң вә әвлатлириңниң Худасидурмән. ⁸Сән һазир Қананда мусапир болуп яшаватисән. Амма бу пүтүн зиминни саңа вә сениң әвлатлириңға тәғдим қилдим. У сениң әвлатлириңға мәңгү мирас болсун. Мән уларниңму Худасидурмән!

⁹Худа йәнә мундақ деди:

— Әнди сән вә сениң әвлатлириңму Мениң келишимимдә чиң турушуңлар керәк. ¹⁰Силәрниң араңлардики һәр қандақ әр киши хәтнә қилиниши керәк. Мана бу Мениң сән вә сениң әвлатлириң билән түзгән келишимимдур. ^11-12Һазирдин башлап, силәр барлиқ оғул бовақлириңларни, мәйли өйүңларда туғулған яки чәт әлликләрдин сетивалған қуллириңлар туққан болсун, уларни туғулуп сәккизинчи күни хәтнә қилишиңлар керәк. Хәтнә қилиш — аримизда түзгән келишимниң бәлгүси болуп қалсун. ¹³Һәммә әрләрниң хәтнисини қилишиңлар керәк. Силәрниң тениңлардики бәлгү — аримиздики түзгән мәңгүлүк келишимимниң бәлгүси болуп қалсун. ¹⁴Хәтнә қилинмиған әрни хәлқим қатаридин чиқириветимән. Ундақ киши Мениң келишимимни бузған болиду.

¹⁵Буниңдин башқа Худа Ибраһимға мундақ деди:

— Сениң аялиң Сараһниң исми һазирдин башлап Сарә^* болсун. ¹⁶Мән униңға бәхит ата қилип, униңдин саңа бир оғул тәғдим қилимән. Сарә нурғун милләтләрниң аниси болиду вә униң әвлатли­ридин падишаларму чиқиду.

¹⁷Ибраһим йәргә баш қоюп, күлүп, көңлидә: «Йүз яшлиқ бовай қандақму пәрзәнт көрәлисун?! Сарә болса тохсән яшқа киргән турса, қандақму һамилдар болалисун?» дәп ойлиди ¹⁸вә Худаға:

— Исмаилни бәхиткә ериштүрсәң болдиғу! — деди.

¹⁹Лекин Худа мундақ деди:

— Яқ, Һәҗәр әмәс, аялиң Сарә саңа бир оғул туғуп бериду. Униң исмини Исһақ^* қой. Мән униң вә униң әвлатлири биләнму мәңгүлүк келишимимдә чиң туримән. ²⁰Исмаилға кәлсәк, у тоғриси­дики тәливиңниму аңлидим. Мән униңға бәхит ата қилип, униң нәслини наһайити көпәйтимән. У он икки падишаниң атиси болиду. Мән униң әвлатлирини улуқ бир милләткә айландуримән. ²¹Бирақ Мениң келишимим болса, келәр жили мошу вақитта Сарә саңа туғуп беридиған оғул — Исһақ билән бағлинишлиқтур.

²²Худа Ибраһимға бу сөзләрни қилип болуп, униң йенидин кәтти.

²³Мана шу күни Ибраһим Худаниң әмригә әмәл қилип, оғли Исмаил вә аилисидики һәммә әрләрни, җүмлидин аилисидә туғулған вә сетивалған қулларни хәтнә қилдурди. ²⁴Ибраһим хәтнә қилинғанда, тохсән тоққуз яшта, ²⁵Исмаил хәтнә қилинғанда, он үч яшта еди. ^26-27Иккиси, аилисидики һәммә әрләр, җүмлидин аилисидә туғулған вә чәт әлликләрдин сетивелинған қуллар билән биллә шу күн ичидә хәтнә қилинди.

18

Асмандин чүшкән үч меһман

¹Кейин Пәрвәрдигар Мамрәдики емән дәрәқлигидә Ибраһим­ға қайта көрүнди. Күн тикләшкән вақитта Ибраһим чедириниң ишиги алдида олтиратти. ²У бешини көтирип қариведи, удулида үч кишиниң өрә турғанлиғини көрдидә, шу һаман уларниң алдиға жүгрәп берип, йәргә иңишип, тазим қилип, ³уларға:

— Җанаплар, еғир көрмисәңлар өйүмизгә кирип, меһман болуп қайтқайсиләр. ⁴Һәр қайсиңлар дәрәқ сайисидә дәм елип турғайсиләр, мән пут-қоллириңларни жуюшқа су, ⁵ғизалинишиңларға бир аз йемәклик елип келәй. Арам елип, йолуңларни давамлаштурғайсиләр. Кәлгәнлигиңлардин хошал болдум, — деди.

— Рәхмәт, ейтқиниңизчә болсун, — дәп җавап қайтурушти улар.

⁶Ибраһим дәрһал чедириға жүгрәп кирип, Сарәгә:

— Дәрһал бир халта әң яхши ундин нан пишарғин! — деди.

⁷Арқидинла у йәнә кала падилириниң ичигә кирип, семиз бир топақни таллап, чакириға тапшурди. У дәрһал топақни союп тәйярлиди. ^8-9Андин Ибраһим қаймақ, сүт вә гөшни үч меһманниң алдиға қойди. Өзи болса, уларниң хизмитидә болуш үчүн дәрәқ сайисидә күтүп турди. Тамақ йәватқанда, улар Ибраһимдин:

— Аялиң Сарә қәйәрдә? — дәп сориди.

— Чедирда, — дәп җавап бәрди у.

¹⁰Меһман сияқидики Пәрвәрдигар униңға:

— Келәр жили бу чағда Мән чоқум қайтип келимән. Шу чағда аялиң Сарә бир оғулға ана болиду, — деди.

Сарә уларниң кәйнидики чедир ағзида уларниң сөзлирини аңлап туратти.

¹¹У чағда Ибраһим билән Сарә иккилиси қерип қалған еди. Сарәниң адәт көрүшиму тохтап кәткән еди. ¹²Шуңа Сарә ичидә күлүп, өз-өзигә: «Мән қерип қалдим, еримму қерип қалған турса, әнди маңа бундақ хошаллиқ қәйәрдин кәлсун?!» деди.

¹³Шуңа Пәрвәрдигар Ибраһимға:

— Сарә немишкә күлүп туруп, өз-өзигә: «Мән шунчә қерип кәткән турсам, қандақму һамилдар болалай?!» дәйду? ¹⁴Пәрвәрдигар қилалмайдиған иш йоқ әмәсму! Ейтқинимдәк, келәр жили дәл мошу чағда қайтип келимән. У чағда Сарә чоқум бир оғулға ана болиду,—деди.

¹⁵Сарә қорқуп:

— Мән күлмидим! — дәп танди.

— Яқ, сән расттинла күлдүң, — деди Пәрвәрдигар.

Ибраһимниң Худадин Содом шәһири һәққидә ялвуруши

¹⁶Асмандин чүшкән бу меһманлар у йәрдин кетип, Содом шәһири тәрәпкә йүзләнди. Ибраһимму уларни узитиш үчүн биллә маңди.

¹⁷Пәрвәрдигар Өз-өзигә мундақ деди: «Мән қилидиған ишимни Ибраһимдин йошурсам болмайду. ¹⁸Чүнки униң әвлатлири чоқум улуқ вә күч-қудрәтлик бир хәлиқ болиду. Мән у арқилиқ дуниядики һәммә хәлиқләргә бәхит ата қилимән. ¹⁹Мән уни өз балилири вә әвлатлириға Мениң йолумни тутушни, дурус вә һәққаний болушни буйрисун, дәп таллидим. Шундақ қилса, Мәнму униңға бәргән вәдәм бойичә һәммә ишни қилип беримән».

²⁰Шуниң билән Пәрвәрдигар:

— Мән Содом билән Гомора шәһиридикиләрниң һәддидин ашқан гуналири үстидин қилинған еғир әризиләрни аңлидим. ²¹Мән чоқум чүшүп, аңлиғанлиримниң әмәлият яки әмәслигини Өз көзүм билән көрмәкчимән, — деди.

²²Андин кейин икки киши Содомға кетип қалди, бирақ Пәрвәр­дигар болса, Ибраһимниң қешида қалди.

²³Ибраһим Униңға йеқинлишип:

— Сән расттин дурус кишиләрни гунакарлар билән қошуп һалак қиламсән? ²⁴Әгәр шәһәрдә әллик дурус киши болса, Сән пүтүн шәһәрни харап қиламсән? Бу әллик адәмни қутқузувелиш үчүн шәһәрни сақлап қалмамсән? ²⁵Сән чоқум дурус кишиләрни гунакарлар билән қошуп йоқатмайсән. Һәргиз ундақ қилмайсән! Ундақ қилсаң, дурус кишиләр гунакарлар билән биллә тәң җазаға учрайду. Бу мүмкин әмәс! Сән пүтүн аләмниң Сорақчисисән! Җәзмән адил һөкүм чиқирисән, — деди.

²⁶Пәрвәрдигар униңға:

— Әгәр Содом шәһиридә әллик дурус киши тапалисам, улар үчүн пүтүн шәһәрни сақлап қалимән, — дәп җавап бәрди.

²⁷Ибраһим йәнә мундақ деди:

— Әй Егәм! Башлиған екәнмән, давамлаштурай. Еғир көрмисәң, мәндәк бир аҗиз бәндәңниң жүрәклик һалда Сәндин йәнә соришиға рухсәт қилғайсән! ²⁸Мабада шәһәрдә пәқәт қириқ бәш дурус киши болса, бәш киши кам болғанлиғи үчүн пүтүн шәһәрни харап қиламсән?

Пәрвәрдигар униңға:

— Әгәр қириқ бәш дурус киши тапалайдиған болсам, бу шәһәрни харап қилмаймән, — дәп җавап бәрди.

²⁹Ибраһим йәнә:

— Әгәр пәқәт қириқ киши болсичу? — деди.

— Әгәр қириқ киши болсиму харап қилмаймән, — дәп җавап қайтурди Пәрвәрдигар.

³⁰Ибраһим йәнә:

— Әй Егәм! Хапа болмисаң, Сәндин йәнә бир немә соримақчимән. Мабада оттуз киши болсичу? — дәп сориди.

— Әгәр оттуз киши тепилсиму, харап қилмаймән, — дәп җавап қайтурди Пәрвәрдигар.

³¹Ибраһим деди:

— Әй Егәм! Сәндин жүрәклик һалда йәнә соришимға рухсәт қилғайсән. Мабада жигирмә киши болсичу?

— Әгәр жигирмә киши тепилса, Мән йәнила харап қилмаймән, — дәп җавап қайтурди Пәрвәрдигар.

³²Әң ахирида Ибраһим:

— Әй Егәм! Хапа болмай, йәнә бир қетим соришимға рухсәт қилғайсән! Әгәр пәқәт он киши тепилсичу? — дәп сориди.

— Пәқәт он дурус киши болған тәғдирдиму, Мән бу шәһәрни харап қилмаймән, — дәп җавап қайтурди Пәрвәрдигар.

³³Пәрвәрдигар Ибраһим билән сөзлишип болғандин кейин, кетип қалди. Ибраһим болса, өйигә қайтип кәтти.

19

Содом шәһиридикиләрниң яманлиғи

¹Шу күни ахшими һелиқи икки периштә Содомға кәлди. Бу вақитта Лут шәһәр дәрвазисиниң алдида олтиратти. Лут уларни көрүпла, орнидин туруп, уларниң алдиға берип, тазим қилип:

²— Җанаплар, бизниң өйгә мәрһәмәт қилип, дәстихинимға ортақ болғайсиләр. Пут-қоллириңларни жуюп, бирәр кечә һадуқ елип, әтә сәһәрдә йолуңларға раван болсаңларму болар, — деди.

Лекин улар:

— Яқ, биз кечини кочида өткүзимиз, — дәп җавап беришти.

³Лекин Лут бәк чиң турувалғачқа, улар ахир Лутниң өйигә барди. Лут хизмәткарлириға петир нан пиширип, тамақларни меһманлар­ниң алдиға қоюшни буйриди. Тамақ тәйяр болғандин кейин, улар ғизаланди.

⁴Меһманлар техи ятмиған еди, Содомдики пүтүн қери-яш әрләр келип Лутниң өйини қоршавалди. ⁵Улар Лутни чақирип, униңға:

— Бүгүн кәчтә силәрниң өйгә чүшкән кишиләр қени? Уларни елип чиқ! Биз улар билән җинсий мунасивәт қилмақчимиз, — деди.

⁶Лут сиртқа чиқип, ишикни тақаветип, ⁷уларға:

— Бурадәрләр, бундақ яман ишни қилмаңлар! ⁸Қараңлар, мениң техи әргә тәгмигән икки қизим бар. Уларни силәргә чиқирип берәй, уларни немә қилсаңлар қилиңлар, лекин бу икки кишигә һәргиз тәгмәңлар. Улар мениң өйүмгә кәлгән екән, мениң меһминим болиду, шуңа мән уларни қоғдишим керәк! — деди.

⁹Лекин улар:

— Йоқал! Сән техи ят жуттин келип, бизгә уни қил, буни қил дегидәк қанчилик адәм сән? Көздин йоқал! Болмиса, көргүлүгүңни улардинму еғир көрисән, — дейишип, Лутни иштириветип, бастуруп келип, ишикни бузуп кирмәкчи болди. ¹⁰Лекин һелиқи икки периштә қолини созуп, Лутни өйниң ичигә әкиривелип, ишикни тақавалди. ¹¹Андин улар ташқиридики әрләрниң көзлирини кор қилип, ишикни тапалмайдиған қилип қойди.

Лутниң Содомдин қечиши

¹²Андин һелиқи икки периштә Лутқа:

— Сениң бу шәһәрдә башқа туққанлириң барму? Оғул-қизлириң, күйоғуллириң яки башқа туққанлириң бар болса, улар бу йәрдин дәрһал чиқип кәтсун. ¹³Чүнки биз бу шәһәрни харабиликкә айлан­дуруветимиз. Бу йәр үстидин қилинған еғир әризиләр Пәрвәрдигарға йәтти. Шуңа У бизни бу шәһәрни харабиликкә айландуруветишкә әвәтти, — деди.

¹⁴Шуниң билән Лут ташқириға чиқип, қизлириниң лайиқлириниң алдиға берип, уларға:

— Силәр бу йәрдин дәрһал кетиңлар, чүнки Пәрвәрдигар бу шәһәрни харабиликкә айландурувәтмәкчи, — деди. Лекин улар уни чақчақ қиливатиду, дәп ойлашти.

¹⁵Таң атқанда периштәләр Лутни алдиритип:

— Дәрһал аялиң билән икки қизиңни елип, бу йәрдин чиқип кәт! Болмиса, силәрму бу шәһәр билән тәң һалак болисиләр, — деди.

¹⁶Лут йәнила иккилинип туратти. Лекин Пәрвәрдигар униңға рәһим қилғачқа, һелиқи икки периштә Лутниң, аялиниң вә икки қизиниң қоллирини тутуп, уларни йетәкләп, шәһәрдин чиқирип қойди.

¹⁷Шәһәрдин чиқиш биләнла, периштәләрдин бири:

— Силәр җениңларни сақлап қелиш үчүн қечиңлар! Кәйниңларға қаримаңлар, таққа йәткичә түзләңликтә тохтимаңлар! Болмиса, өлүп кетисиләр, — деди.

¹⁸Лекин Лут:

— Җанаплири, ундақ болмиғай! ¹⁹Силәр маңа ич ағритип, шапаәт қилип, җенимни қутқузған екәнсиләр, бизни унчә жирақ йәргә әвәтмәң­лар. У тағ бәк жирақ екән, бәлким мән у йәргә йетип бармай туруп­ла, балаю-апәткә учрап, тирик қалмасмәнмикин. ²⁰Әву кичик шәһәрни көрдүңларму? Бу йәрдин анчә жирақ әмәс, у йәргә қечишимға иҗазәт бериңлар. У кичик бир йәр екән, мән шу йәрдә аман қалай! — деди.

²¹Периштә мундақ җавап бәрди:

— Мақул! Саңа рухсәт қилдим. У кичик шәһәрни харабиликкә айландурмай қояй. ²²Чапсанирақ қач! Чүнки сән у йәргә йетип бармиғичә, Содомни вәйран қилалмаймән!

Бу шәһәр кичик болғачқа, Лут уни Зоар^* дәп атиди.

Содом билән Гомора шәһәрлириниң вәйран қилиниши

²³Лут Зоарға йетип барғичә, күн чиққан еди. ²⁴Туюқсиз Пәрвәр­дигар Содом билән Гомора шәһәрлиригә асмандин от билән гуңгут­ни яғдурди. ²⁵У бу икки шәһәрни, пүтүн түзләңликни вә пүтүн аһалини йәрдики гиялар билән қошуп харабиликкә айландуру­вәтти. ²⁶У чағда Лутниң аяли кәйнигә бурулуп қариведи, шу петичә қетип, таштузға айлинип қалди.

²⁷Әтиси таң сәһәрдә Ибраһим Пәрвәрдигар билән сөзләшкән йәргә барди. ²⁸У Содом, Гомора вә пүтүн түзләңликкә нәзәр селип, йәр йүзидин хумдандики исқа охшаш ис-түтәкниң чиқиватқан­лиғини көрди. ²⁹Бирақ Худа Лут яшиған түзләңликтики шәһәрләрни харабиликкә айландурғинида, Ибраһимниң тәливини есигә елип, Лутни қутқузди.

Лут вә униң қизлири

³⁰Лут Зоар шәһиридә туруштин қорқти. Шуңа у икки қизини елип, таққа чиқип, өңкүрдә яшайдиған болди. ³¹Бир күни чоң қизи сиңлисиға:

— Атимиз қерип қалди. Бу йәрдә дуниядики қаидә-йосун бойичә бизни некайиға елип, пәрзәнт тапидиған әрму қалмиди. ³²Атимизни мәс қилип қоюп, униң билән бир орунда йетип, униңдин пәрзәнт көрәйли. Шундақ қилсақ, әвлат қалдуралаймиз, — деди.

³³У күни кечиси улар атисини мәс қилип қоюп, чоң қизи униң билән бир орунда ятти. Лут қаттиқ мәс болуп, йүз бәргән вақиәдин пүтүнләй хәвәрсиз еди.

³⁴Әтиси чоң қизи сиңлисиға:

— Түнүгүн мән атам билән бир орунда яттим. Бүгүн ахшам уни йәнә мәс қилип қоюп, сән униң билән бир орунда ятқин. Шундақ қилип, һәр иккимиз атимиздин пәрзәнт көрүп, аилимизни давамлаш­турайли, — деди.

³⁵Шуниң билән у күни кәчтә улар Лутни йәнә мәс қилип қоюп, кичик қизи униң билән бир орунда ятти. У йәнә қаттиқ мәс болғачқа, йүз бәргән иштин пүтүнләй хәвәрсиз еди. ³⁶Шундақ қилип, Лутниң бу икки қизи өз атисидин һамилдар болуп қалди. ³⁷Чоң қизи бир оғул туғуп, униң исмини Моаб^* дәп қойди. У һазирқи моаблиқларниң атиси болди. ³⁸Кичик қизиму бир оғул туғуп, униң исмини Бинамми^* дәп қойди. У һазирқи аммонлуқларниң атиси болди.

20

Ибраһим билән Абимәләк

¹Ибраһим Мамрәдин Қананниң җәнубидики Негиб райониға йөткилип, мәлум вақит Кадеш билән Шур арилиғидики йәрдә олтарди. Кейин Гирарда турған вақтида, ²кишиләргә аяли Сарәни өзиниң сиңлиси, дәп ейтқан еди. Шуңа Гирар падишаси Абимәләк Сарәни ордисиға әкәлдүрди. ³Бир күни кечиси Худа Абимәләкниң чүшидә көрүнүп:

— Пат арида җениңни алимән! Чүнки сән әкәлгән бу аял башқа кишиниң аяли, — деди.

⁴Сарәгә йеқинлашмиған Абимәләк Худаға:

— Мән гунасиз турсам, Сән мени вә мениң хәлқимни һалак қиламсән? ⁵Ибраһим өзи бу аял мениң сиңлим, дегәнғу! Бу аялму Ибраһимни мениң акам, дегән әмәсму? Мән бу ишни пак вижданим вә инсавим билән қилдим! — деди.

⁶Андин Худа униңға мундақ җавап бәрди:

— Шундақ, сениң бу ишни пак вижданиң билән қилғанлиғиңни билимән. Шуниң үчүн Мениң алдимда гуна қилип қоймисун, дәп сени Сарәгә тегип қоюшуңдин тосидим. ⁷Әнди бу аялни Ибраһимға қайтуруп бәр. Ибраһим болса пәйғәмбәр. У саңа дуа қилиду, сән һаят қалисән. Лекин сени агаһландуруп қояйки, әгәр бу аялни еригә қайтуруп бәрмисәң, пүтүн хәлқиң билән қошулуп һалак болисән!

⁸Сәһәрдә Абимәләк һәммә әмәлдарлирини жиғип, йүз бәргән вақиәни уларға ейтти. Улар интайин қорқушуп кәтти. ⁹Абимәләк Ибраһимни чақиртип, униңдин:

— Бу немә қилғиниң? Сән мени вә мәмликитимни бундақ гуна қилдурғидәк, саңа немә яманлиқ қилдим? Сән маңа қилмайдиған ишни қилдиң! ¹⁰Немә үчүн бундақ қилдиң? — дәп сүрүштүрди.

¹¹Ибраһим мундақ җавап қайтурди:

— Мән бу йәрниң адәмлирини Худадин қорқмайду, мени өлтүрүветип, аялимни булап кетиду, дәп ойлиған едим. ¹²Әмәлиятта униң мениң сиңлим екәнлиги раст, у ата бир, ана башқа сиңлим, кейин маңа некаланди. ¹³Худа мени жутумдин айрип, башқа жутларда мусапир болушқа чиқарғанда, мән униңға: Биз барғанла йәрдә, өзәңниң чин муһәббитиңни маңа көрситиш үчүн, мени «акам» дегин, дегән едим.

¹⁴Буниң билән падиша Абимәләк Сарәни Ибраһимға қайтуруп бәрди, шундақла униңға қой-кала, әр қуллар вә қиз хизмәткар­ларниму тәғдим қилди. ¹⁵У Ибраһимға:

— Қара, пүтүн зиминим алдиңда турупту. Сән қәйәрдә турушни халисаң, шу йәрдә туруп қал, — деди.

¹⁶У Сарәгиму:

— Мән сениң паклиғиңни көпчиликкә испатлаш үчүн, «акаң» Ибраһимға миң күмүч тәңгә тәғдим қилимән. Буниң билән сениң яман иш қилмиғанлиғиң һәммә кишигә аян болиду, — деди.

^17-18Ибраһимниң аяли Сарә билән мунасивәтлик ишлар түпәйли­дин Пәрвәрдигар Абимәләкниң ордисидики аялларниң һәммисини туғмас қиливәткән еди. Шуңа Ибраһим Худаға дуа қилди. Худа падиша Абимәләкни, униң аяли вә кенизәклирини әслигә кәлтүрүп, уларни йәнә пәрзәнт көрәләйдиған қилди.

21

Исһақниң дунияға келиши

¹Пәрвәрдигар Өзи вәдә қилғандәк, Сарәгә бәхит ата қилди. ²Сарә һамилдар болуп, Ибраһимниң қерип қалған вақтида бир оғул туғуп бәрди. Бала дәрвәқә Худа бәлгүлигән вақитта туғулди. ³Ибраһим униңға Исһақ^* дәп ат қойди. ⁴Худа буйруғандәк, Исһақ туғулуп сәккизинчи күни Ибраһим униң хәтнисини қилди. ⁵Исһақ туғулған чағда, Ибраһим йүз яшта еди.

⁶Сарә өзигә: «Худа мени хурсән қилди. Бу ишни аңлиғанларму мән билән биллә хуш күлиду! ⁷Ким Сарәни өз балисини емитишкә муйәссәр болиду, дәп ойлиған? Шундақ болсиму, Ибраһимниң қериған вақтида, мән униңға бир оғул туғуп бәрдим!» деди.

Һәҗәр билән Исмаилниң қоғлиниши

⁸Бала аста-аста чоң болуп әмчәктин айрилған күни Ибраһим меһман чақирип, чоң зияпәт өткүзүп бәрди. ⁹Шу күни Сарә мисир­лиқ Һәҗәрниң оғли Исмаилниң Исһақни бозәк қиливатқан­лиғини көрди. ¹⁰Шуниң билән Сарә Ибраһимға:

— Сән бу хизмәткар аялни оғли билән қошуп һайдавәт! Чүнки хизмәткар аялниң оғли һәргиз мениң оғлум Исһақ билән мирасқа ортақ болуп қалмаслиғи керәк! — деди.

¹¹Сарәниң бу гепи Ибраһимни интайин қайғуға салди, чүнки Исмаилму униң оғли еди. ¹²Лекин Худа Ибраһимға:

— Исмаил вә хизмәткариң Һәҗәрниң иши тоғрилиқ қайғурма. Сарәниң дегинидәк қил, чүнки Мән саңа вәдә қилған әвлатлириң Исһақтин келип чиқиду. ¹³Һәҗәрниң оғлиға кәлсәк, Мән униңғиму нурғун пәрзәнт беримән. Улар бир милләткә айлиниду, чүнки уму сениң оғлуң, — деди.

¹⁴Әтиси сәһәрдә Ибраһим Һәҗәрниң мүрисигә нан билән бир тулум суни артип, ана-бала иккисини йолға селип қойди. Һәҗәр балиси билән у йәрдин чиқип, Бәәршәба чөлигә келип, у йәрдә адишип қалди.

^15-16Сүйи түгәп қалғанда, Һәҗәр балисини чатқалниң сайисигә қоюп, өз-өзигә: «Оғлум өләй дәп қалди, мән қарап туруп баламниң өлүп кетишигә чидимаймән!» дәп, етилған бир оқ-я йәткидәк йәргә берип олтирип, дат-пәрият қилишқа башлиди.

¹⁷Балиниң жиға авази Худаға йәтти. Худаниң периштәси асман­дин Һәҗәргә:

— Әй Һәҗәр, сән немигә қайғурисән? Қорқма, балаңниң жиғиси Худаға йәтти. ¹⁸Орнуңдин туруп, балини қолуңға елип, униңға тәсәлла бәр. Мән униң әвладини улуқ бир хәлиқ қилимән, — деди.

¹⁹Арқидинла Худа Һәҗәрниң көзлирини нурландурди. Һәҗәр бир қудуқни көрди. У қудуқниң йениға берип, тулумға су толтуруп, балиниң уссизлиғини қандурди.

²⁰Бала чоң болғичә, Худа униңға яр болди. У чөлдә яшап, уста мәргән болуп йетишти. ²¹У Паран чөлидә яшиди. Шу вақитларда аниси униңға Мисирдин бир қизни хотунлуққа елип бәрди.

Ибраһимниң падиша Абимәләк билән келишим түзүши

²²У чағда Абимәләк өзиниң ләшкәр беши Фикол билән биллә Ибраһимниң йениға келип, униңға:

— Сениң қилған һәммә ишлириңда Худа саңа яр. ²³Шуңа сән бу йәрдә Худаниң алдида маңа қәсәм қилип, вәдә бәр: мени, пәрзәнтлиримни вә әвлатлиримни һәргиз алдима. Мән әзәлдин саңа садиқ болғандәк, сәнму маңа, йәни өзәң мусапир болуп яшаватқан бу мәмликәткә садиқ бол, — деди.

²⁴Ибраһим уларға:

— Қәсәм қилип, вәдә беримән, — дәп җавап бәрди.

²⁵Андин Ибраһим Абимәләкниң чакарлири тартивалған бир қудуқ тоғрисида Абимәләккә наразилиқ билдүрди. ²⁶Абимәләк:

— Бу ишни кимниң қилғинидин хәвирим йоқ екән. Сәнму бу ишни маңа ейтмапсән, буни биринчи қетим аңлишим, — деди.

²⁷Шуниңдин кейин Ибраһим Абимәләккә қой-калиларни тәғдим қилди. Иккиси келишим түзди. ²⁸Андин Ибраһим йәттә чиши қозини бир тәрәпкә айрип қойди. ²⁹Абимәләк униңдин:

— Немишкә бундақ қилисән? — дәп сориди.

³⁰Ибраһим униңға:

— Бу қудуқни мениң колиғанлиғимни етирап қилғанлиғиңизни билдүрүш үчүн, бу йәттә чиши қозини қобул қилғайсиз, — дәп җавап қайтурди.

³¹Шуниң билән у йәрниң исми Бәәршәба^* болуп қалди, чүнки улар у йәрдә қәсәм қилған еди.

³²Улар Бәәршәбада келишим түзгәндин кейин, Абимәләк билән Фикол өйлиригә қайтип кәтти. ³³Ибраһим Бәәршәбада бир түп сөгәт тикип, у йәрдә Пәрвәрдигарға, йәни мәңгү һаят Худаға ибадәт қилди. ³⁴Ибраһим филистинликләрниң зиминида хелә узун турди.

22

Худаниң Ибраһимни синиши

¹Бу вақиәләрдин кейин, Худа Ибраһимниң ишәнчини синап, уни:

— Ибраһим! — дәп чақирди.

Ибраһим:

— Ләббәй! — деди.

²Худа униңға:

— Сән оғлуңни, йәни амрақ ялғуз оғлуң Исһақни елип, Морая райониға берип, Мән көрситидиған тағниң үстидә уни көйдүрмә қурванлиқ^* сүпитидә Маңа атиғин, — деди.

³Әтиси сәһәрдә Ибраһим ешәкни егәрләп, Исһақ билән икки чакирини елип, көйдүрмә қурванлиққа ишлитидиған отунларни тәйярлап, Худа көрсәткән җайға қарап маңди. ⁴Үчинчи күни Ибраһим у йәрни жирақтин көрди ⁵вә чакарлириға:

— Силәр ешәк билән бу йәрдә туруп туруңлар. Балам иккимиз у йәргә берип, ибадәт қилип келәйли, — деди.

⁶Ибраһим Исһаққа отунларни көтәртип, өзи қолиға пичақ билән от елип, Исһақ билән биллә жүрүп кәтти. ⁷Исһақ:

— Ата, — дәп чақирди.

Ибраһим:

— Һә, оғлум? — деди.

— От билән отун бар, лекин көйдүрмә қурванлиққа ишлитидиған қоза қени? — дәп сориди Исһақ.

⁸Ибраһим униңға:

— Әй оғлум! Қурванлиқ қилидиған қозини Худа Өзи йәткүзүп бериду, — дәп җавап бәрди. Иккиси тохтимай меңивәрди.

⁹Улар Худа Ибраһимға көрсәткән җайға кәлгәндә, Ибраһим қурван­лиқ суписини ясап, униң үстигә отунларни қоюп, өз оғлини бағлап, отун догиланған супиға ятқузди. ¹⁰Андин оғлини боғузлаш үчүн пичақни көтәрди. ¹¹Бирақ Пәрвәрдигарниң периштәси^* асмандин:

— Ибраһим! Ибраһим! — дәп вақириди.

— Ләббәй! — деди у.

¹²Периштә униңға:

— Қолуңни тарт! Балиға тәгмә! Сениң Маңа болған садақәтмән­лигиңни әнди көрдүм. Чүнки сән өз оғлуңни, йәни бир тал оғлуң­ниму Мәндин айимидиң, — деди.

¹³Ибраһим әтрапиға қариведи, мүңгүзи чатқалға илишип қалған бир қошқар униң көзигә челиқти. У берип қошқарни йешип, уни өзиниң оғлиниң орнида қурванлиқ қилип көйдүрүвәтти.

¹⁴Шуңа Ибраһим у йәрни Яһвә-Йирәһ^* дәп атиди. Һазирға қәдәр кишиләр: «Пәрвәрдигар Өз теғида тәминләйду», дейишиду.

¹⁵Пәрвәрдигарниң периштәси иккинчи қетим асмандин Ибраһимға:

¹⁶— Пәрвәрдигар дәйдуки: «Сән сөйүмлүк бир тал оғлуңни айимиған екәнсән, Мән Өз намим билән қәсәм қилимәнки, ¹⁷саңа бәхит ата қилиш билән, нурғун әвлатларни беримән. Уларниң сани асмандики юлтузлардәк, деңиз бойидики қумдәк көп болиду. Сениң әвлатлириң дүшмән шәһәрлирини ишғал қилиду. ¹⁸Мениң әмримгә бойсунғанлиғиң үчүн, сениң әвлатлириң арқилиқ йәр йүзидики һәммә хәлиқләр бәхиткә еришиду», — деди.

¹⁹Ибраһим чакарлириниң йениға қайтип келип, улар билән биллә өзи олтирақлашқан йәргә, йәни Бәәршәбаға қайтти.

Наһорниң әвлатлири

²⁰Бир мәзгилдин кейин Ибраһим иниси Наһорниң аяли Милка­ниң еригә сәккиз оғул туғуп бәргәнлигини аңлиди. ²¹Улар: тунҗа оғул Уз, кәйнидикилири Буз, аррамлиқларниң атиси болған Кәмуел, ²²Кәсәд, Һазо, Пилдаш, Йидлаф вә Бетуел еди. ²³Бетуел болса Рибәқаниң атиси болди. Милка Ибраһимниң иниси Наһорға бу сәккиз оғулни туғуп бәрди. ²⁴Наһорниң кичик хотуни Рәумаму төрт оғул туғуп бәрди. Улар: Тебаһ, Гаһам, Тахаш вә Маакаһ еди.

23

Ибраһимниң Сарәни дәпнә қилиши

¹Сарә йүз жигирмә йәттә жил өмүр сүрди. ²У Қананниң Кириат-Арба, йәни Һиброн дегән җайида аләмдин өтти. Ибраһим униңға һәсрәт билән жиға-зар қилди. ³Ибраһим аялиниң җәсидиниң йенидин чиқип, хитларниң йениға келип:

⁴— Мән силәрниң араңларда бир мусапир. Аялимни дәпнә қилиш үчүн маңа бир парчә йәр сетип бәргәйсиләр, — деди.

^5-6Улар Ибраһимға:

— Җанаплири, қулақ салсила! Бизниң нәзәримиздә сили бир күчлүк қәбилә башлиғи, аяллирини әң яхши йәрликлиримиздин биригә дәпнә қилғайла. Һеч қайсимиз силидин қәбирлик йәр айимаймиз, — деди.

⁷Ибраһим уларға тазим қилип:

⁸— Әгәр силәр аялимни бу йәргә дәпнә қилишимға рази болсаңлар, Сохарниң оғли Әфрондин ⁹Макпелаһ йезисидики өңкүрни маңа сетип беришни тәләп қилғайсиләр. У өңкүр униң етизиниң четидә. У силәрниң алдиңларда өңкүрниң баһасини кесип бәрсә, у йәрни сетивелип аиләмгә қәбирстанлиқ қилай дәймән, — деди.

¹⁰Башқа хитлар билән биллә шәһәр дәрвазисиниң алдида олтарған Әфрон көпчиликниң алдида:

¹¹— Җанаплири, қулақ салғайла, мән етизни өңкүр билән қошуп силигә бәрдим. Көпчилик алдида уни силигә соға қилдим. Аяллирини у йәргә дәпнә қилғайла, — дәп җавап бәрди.

¹²Лекин Ибраһим хитларниң алдида тазим қилип, ¹³һәммә адәмгә аңлитип, Әфронға:

— Сөзүмгә қулақ селип, пул төлишимни қобул қилғайсиз. Аялим­ни у йәргә дәпнә қилмақчимән, — деди.

¹⁴Әфрон җавап қайтуруп:

¹⁵— Җанаплири, у йәр аран төрт йүз күмүч тәңгигә әрзийду. Сили билән мениң оттуримизда бу немә еди! Аяллирини у йәргә дәпнә қиливәргәйла, — деди.

¹⁶Ибраһим Әфронниң көпчилик алдида ейтқини бойичә униңға төрт йүз тәңгә төләп бәрди.

¹⁷Шундақ қилип, Әфрон Мамрәниң шәрқий тәрипидики Макпе­лаһ йезисидики у йәрни Ибраһимниң егидарчилиғиға өткүзүп бәрди. У йәр етизлиқ, етизлиқтики өңкүр вә етизлиқ әтрапидики дәл-дәрәқләрни өз ичигә алатти. ¹⁸Шәһәр дәрвазисиниң алдиға топланған хитларниң һәммиси бу йәрниң әнди Ибраһимға мәнсүп болғанлиғини етирап қилди.

¹⁹Шундақ қилип, Ибраһим аяли Сарәни Қанандики шу өңкүргә дәпнә қилди.

²⁰Хитларға мәнсүп болған бу етиз вә етизлиқтики өңкүр әнди Ибраһимниң қәбирстанлиғи болуп, униң хусусий мүлкигә айланди.

24

Исһақниң өйлиниши

¹Ибраһим қерип кәткән еди, Пәрвәрдигар һәр қандақ ишта униңға бәхит ата қилип кәлди. ²Мәлум бир күни у аилисидики мал-мүлкини башқурғучи ғоҗидарға:

— Қолуңни йотамниң астиға қоюп туруп, ³Пәрвәрдигар, йәни пүтүн аләмниң Яратқучиси болған Худаниң алдида қәсәм қилип, оғлум Исһақни бу йәрдики имансиз қананлиқлардин өйләндүрмәй, ⁴чоқум жутумға берип, туққанлирим арисидин бир қиз елип беридиғанға вәдә бәргин, — деди.

⁵Лекин чакар униңдин:

— Әгәр у қиз өз жутидин бу йәргә кәлгили унимисичу? У чағда оғлуңизни елип жутуңизға қайтип кетәмдим? — дәп сориди.

⁶Ибраһим мундақ җавап бәрди:

— Оғлумни һәргиз у йәргә апарма! ⁷Пәрвәрдигар, йәни асмандики Худа мени жут вә уруқ-җамаитимдин айрип, бу зиминни әвлат­лиримға тәғдим қилишқа қәсәм қилип вәдә бәргән. Шуңа У Өз периш­тә­сини сениң алдиңға әвәтип, оғлумға у йәрдин бир қиз тепишиңға ярдәм қилиду. ⁸Мабада у қиз сән билән келишкә унимиса, бу қәсәмдин хали болисән, лекин оғлумни һәргиз у йәргә апармиғин!

⁹Буниң билән һелиқи чакар қолини ғоҗайини Ибраһимниң икки йотисиниң астиға қоюп туруп, Ибраһимниң тапшуруғини бәҗа кәлтүрүшкә қәсәм бәрди.

¹⁰Чакар ғоҗайининиң төгилиридин онни таллап, уларға һәр хил қиммәт баһалиқ соғиларни артип, йолға чиқти. Улар Аррам-Наһараим райониға берип, Наһор турған шәһәргә йетип кәлгәндин кейин, ¹¹шәһәрниң сиртидики бир қудуқниң йенида төгиләрни чөктүрди. Бу күн петип қалған чағ болуп, қизлар қудуққа су алғили чиқидиған вақит еди.

¹²Чакар мундақ дәп дуа қилди:

— Әй Пәрвәрдигар! Сән ғоҗайиним Ибраһим етиқат қилип кәлгән Худасән. Ғоҗайинимға меһир-шәпқәт көрситип, ишимни оң қилғайсән. ¹³Мән һазир қудуқ йенида туримән. Шәһәр қизлири бу йәргә суға келиду. ¹⁴Мән уларниң биригә: «Комзигиңиздики судин ичивалсам қандақ?» дәймән. Әгәр у: «Ичиң! Төгилириңизгиму су әкелип берәй» десә, шу қиз хизмәткариң Исһаққа таллап бәргиниң болсун. Буниңдин Сениң ғоҗайинимға меһриванлиқ қилған­ли­ғиңни биләләймән.

¹⁵Униң дуаси аяқлашмайла, Рибәқа комзигини мүрисидә көтирип, қудуқниң йениға кәлди. У Бетуелниң қизи еди. Бетуел болса, Ибраһимниң иниси Наһор билән униң аяли Милканиң оғлидур. ¹⁶Рибәқа техи үзи ечилмиған, интайин чирайлиқ, пак қиз еди. У қудуқниң йениға берип, комзигигә су тартип чиқти. ¹⁷Ибраһимниң чакири қизниң алдиға жүгрәп берип, униңдин:

— Маңа сүйиңиздин азирақ бәрсиңизчу? — дәп сориди.

¹⁸Қиз униңға:

— Мана ичиң, — дәпла, дәрһал мүрисидики комзәкни қолиға елип, һелиқи чакарға бәрди. ¹⁹Чакар суни ичип болушиға, Рибәқа униңға:

— Төгилириңизгиму су әкелип берәй, уларму ичип қансун, —деди.

²⁰Рибәқа дәрһал комзәктики суни оқурға қуйғандин кейин, жүгрәп берип қудуқтин су тартип келип, һәммә төгиләрни қанғидәк суғирип бәрди.

²¹Чакар Пәрвәрдигар йолини очуқ қилған яки қилмиғанлиғини билиш үчүн, җим-җит күзитип турди. ²²Төгиләр суни ичип болған­дин кейин, у бәш йерим граммлиқ алтун һалқини қизниң бурниға вә жигирмә үч граммлиқ бир җүп алтун биләйүзүкни билигигә селип қойди. ²³Андин:

— Сиз кимниң қизи болисиз? Силәрниң өйүңларда биз қонғидәк йәр барму? — дәп сориди.

²⁴Қиз униңға:

— Наһор билән Милканиң оғли Бетуелниң қизи болимән. ²⁵Бизниң өйдә силәр қонғидәк йәр бар һәм маллириңларға йәм-чөпму кәңри, — дәп җавап бәрди.

²⁶Буниң билән һелиқи чакар сәҗдә қилип, Пәрвәрдигарға ибадәт қилип, ²⁷мундақ деди:

— Пәрвәрдигар, ғоҗайиним Ибраһим етиқат қилип кәлгән Худаға мәдһийиләр ейтилсун! У ғоҗайинимға меһриванлиқ көрситип вә қилған вәдисигә садиқ болуп, мени удул ғоҗайинимниң өз туққининиң йениға башлиди.

²⁸Һелиқи қиз анисиниң йениға жүгрәп берип, йүз бәргән пүтүн ишни аилисидикиләргә сөзләп бәрди. ²⁹Рибәқаниң Лабан исимлиқ бир акиси бар еди. У жүгрәп чиқип, қудуқниң йенидики Ибраһим­ниң чакириниң йениға барди. ³⁰У сиңлисиниң һалқа вә биләйүзүк селивалғинини көргән вә сиңлисидин чакарниң дегән сөзлирини аңлиған еди. У қудуқниң түвидә төгиләрниң йенида турған Ибраһим­ниң чакириниң алдиға берип, ³¹униңға:

— Пәрвәрдигар бәхитлик қилған адәм, немишкә ташқирида турисиз? Мән билән җүрүң, өйгә барайли! Мән силәргә өй тәйярлап қойдум, төгиләргиму җай тәйярлап қойдум, — деди.

³²У өйгә кирди. Лабан болса, төгиләрдики малларни чүширип, уларға чөп салди. Андин Ибраһимниң бу чакири вә һәмралириға пут-қоллирини жуйғили су елип кәлди. ³³Тамақлар кәлтүрүлгәндә, чакар:

— Мән сизгә дәйдиғинимни дәп болмиғичә ғизаланмаймән, — деди.

— Қени, гепиңизни ейтиң, — деди Лабан.

³⁴У мундақ деди:

— Мән Ибраһимниң чакири. ³⁵Пәрвәрдигар ғоҗайинимға көптин көп бәрикәт ата қилип, уни интайин бай қилди. Пәрвәрдигар униңға қой-кала падилири, алтун-күмүч, әр-аял қуллар, төгә вә ешәкләрни бәрди. ³⁶Ғоҗайинимниң аяли Сарә қериған вақтида униңға бир оғул туғуп бәргән еди. Ғоҗайиним пүтүн байлиғини шу оғлиға атиди. ³⁷Ғоҗайиним өз тапшуруқлириға әмәл қилишим үчүн, мени қәсәм қилдурди. У: «Сән оғлумни бу йәрдики қананлиқ­лар арисидин өйләндүрмәй, ³⁸мениң жутумға берип, уни өз туққан­лирим арисидин өйләп қой», дегән еди.

³⁹Мән ғоҗайинимдин: «Әгәр қиз бу йәргә кәлгили унимиса, қандақ қилимән?» дәп сорисам, ⁴⁰у: «Мән хизмитидә болуп кәлгән Пәрвәр­дигар периштәсини сениң алдиңға әвәтиду. У сениң ишиңни оң қилиду. Сән оғлумға өз жутумдики туққанлирим арисидин хотун елип бәр. ⁴¹Сән туққанлиримниң өйигә барсаңла, улар қизини бәрми­гән тәғдирдиму, қәсәмдин йәнила хали болған болисән», дегән еди.

⁴²Бүгүн мән қудуқ йениға кәлгинимдә, Худаға дуа қилип: «Әй Пәрвәрдигар, ғоҗайиним Ибраһим етиқат қилип кәлгән Худа, ишимни оң қилғайсән. ⁴³Мән һазир қудуқ йенида туримән. Бирәр қиз бу йәргә суға кәлсә, мән униңдин: «Комзигиңиздики судин азирақ ичивалсам боламду?» дәп сораймән. ⁴⁴Әгәр у қиз қошулса вә төгилиримгиму су әкелип бәрсә, у Сән ғоҗайинимниң оғлиға таллап қойған қиз болсун», дедим.

⁴⁵Дуайим аяқлашмайла, Рибәқа комзигини мүрисидә көтирип, қудуқниң йениға су алғили кәлди. Мән униңға: «Сүйиңиздин азирақ ичивалсам боламду?» дегән едим.

⁴⁶У дәрһал мүрисидики комзәкни қолиға елип: «Мана ичиң! Төгилириңизгиму су әкелип берәй», деди. Суни ичтим, у төгиләргиму су әкелип бәрди. ⁴⁷Андин мән униңдин: «Сиз кимниң қизи болисиз?» дәп сориведим, у: «Наһор билән Милканиң оғли Бетуелниң қизи болимән», деди. Шуңа мән униң бурниға һалқа, қоллириға биләйүзүк селип қойдум. ⁴⁸Шу вақитта сәҗдә қилип, ғоҗайиним Ибраһим етиқат қилип кәлгән Худаға мәдһийә ейтип, ибадәт қилдим. Чүнки У мени удул ғоҗайинимниң өз туққининиң өйигә елип келип, униң қизини ғоҗайинимға келинликкә тепишимға имканийәт яритип бәргән еди.

⁴⁹Әнди силәр өзәңларниң ғоҗайинимға садиқлиқ вә меһир-шәпқәт көрсәтмәкчи болғанлиғиңларни яки ундақ қилишни халимайдиған­лиғиң­ларни маңа ейтиңлар. Ундақ қилишни халимисаңларму ейтиңлар. Буниңдин мән қандақ қилишимни биләләймән.

⁵⁰Лабан билән Бетуел чакарға:

— Бу иш Пәрвәрдигарниң орунлаштуруши екән, биз немә дәләләймиз? ⁵¹Мана Рибәқа, уни елип кәтсиңиз болиду. У Пәрвәрдигар­ниң орунлаштурғинидәк, ғоҗайиниңизниң келини болсун, — дәп җавап бәрди.

⁵²Ибраһимниң чакири бу сөзни аңлап, сәҗдә қилип, Пәрвәр­дигарға ибадәт қилди. ⁵³Арқидин у кийим-кечәк, алтун вә күмүчтин ясалған зебу-зенәт буюмлирини чиқирип, Рибәқаға сунди. Униң акиси билән анисиғиму қиммәт баһалиқ соғиларни соға қилди.

⁵⁴Шундақ қилип, Ибраһимниң чакири һәмралири билән биллә йәп-ичип, у йәрдә бир кечә қонди. Әтиси сәһәр туруп, Рибәқаниң өйидикилиригә:

— Ғоҗайинимниң йениға қайтишимға рухсәт қилғайсиләр, — деди.

⁵⁵Лекин Рибәқаниң акиси билән аниси униңға:

— Рибәқа биз билән он күнчә туруп, андин кейин барсун, — деди.

⁵⁶Лекин у:

— Бизни кечиктүрмигәйсиләр. Пәрвәрдигар һәммә ишимизни оңушлуқ қилған екән, ғоҗайинимниң йениға қайтишимға рухсәт қилғайсиләр, — деди.

⁵⁷— Биз қиздин сорап көрәйли, у немә дәйдикән, — дәп җавап беришти улар.

⁵⁸Шуниң билән улар Рибәқани чақирип, униңдин:

— Сән бу киши билән кетишни халамсән? — дәп сориди.

— Халаймән, — дәп җавап бәрди у.

⁵⁹Шуниң билән улар Рибәқани униң баққан аниси, Ибраһимниң чакири вә униң һәмралири билән қошуп йолға салди.

⁶⁰Улар Рибәқаға бәхит тиләп, мундақ дуа қилди:

«Әй сиңлимиз, миңлиған, он миңлиған инсанларниң аниси болғайсән!

Әвлатлириң дүшмәнлириниң шәһәрлирини ишғал қиливалғай!» дейишти.

⁶¹Рибәқа вә униңға һәмра болидиған қиз хизмәткарлар сәпәргә тәйярлинип, төгиләргә минди. Ибраһимниң чакири Рибәқани елип, йолға раван болди.

⁶²Шу вақитта Исһақ Беер-Лаһайрой дегән йәрдин кетип, өзи олтириватқан Қананниң җәнубидики Негиб райониға қайтип кәлди. ⁶³Бир күни күн петиш вақтида у далада Худани чоңқур сеғинип, беши­ни көтирип қариведи, төгә карвининиң келиватқанлиғини көрди.

^64-65Рибәқа Исһақни көрүш биләнла төгидин чүшүп, Ибраһимниң чакиридин:

— Далада биз тәрәпкә қарап келиватқан әву киши ким? — дәп сориди.

— У мениң кичик ғоҗайиним, — дәп җавап бәрди чакар.

Рибәқа үзини яғлиғи билән йепивалди.

⁶⁶Чакар өзиниң қилған ишлирини Исһаққа бир-бирләп сөзләп бәрди. ⁶⁷Исһақ Рибәқани аниси Сарә һаят вақтида турған чедирға башлап кирип, некайиға алди. Аниси вапат болған болсиму, у Рибәқаниң муһәббитидин өзигә тәсәлла тапти.

25

Ибраһимниң башқа әвлатлири

¹Ибраһим Кәтура исимлиқ йәнә бир аялни кичик хотунлуққа алди. ²У Ибраһимға Зимран, Йоқшан, Медан, Мидиян, Ишбак вә Шуахтин ибарәт алтә оғул туғуп бәрди. ³Йоқшан Шиба билән Дәданниң атиси болди. Дәданниң әвлатлири ашурим, ләтушим вә ләуммим хәлиқлири болди. ⁴Мидиянниң оғуллири Әфа, Әфәр, Һанух, Абида вә Елдалар еди. Жуқуридикиләрниң һәммиси Кәтурадин дунияға кәлгән әвлатлар еди.

⁵Ибраһим пүтүн мал-мүлүклирини Исһаққа атавәткән еди. ⁶Лекин у өзи һаят вақтида икки кичик хотунидин болған оғуллириғиму соғиларни берип, андин бу оғуллирини Исһақтин жирақ турсун, дәп шәрқий зиминға әвәтти.

Ибраһимниң өлүми вә дәпнә қилиниши

^7-8Ибраһим узақ өмүр сүрүп, йүз йәтмиш бәш йешида әҗдат­лириниң қешиға кәтти. ⁹Униң оғуллири Исһақ билән Исмаил уни Макпелаһ йезисидики өңкүргә дәпнә қилди. Бу өңкүр Мамрә дегән йәргә йеқин болуп, бурун хит қәбилисидин болған Сохарниң оғли Әфронниң етизлиғи еди. ¹⁰Ибраһим хитлардин сетивалған етизлиқ дәл шу еди. Ибраһимниң аяли Сарәму мошу йәргә дәпнә қилинған еди. ¹¹Ибраһим вапат болғандин кейин, Худа униң оғли Исһаққа бәхит ата қилди. Исһақ шу вақитта Беер-Лаһайрой дәп аталған қудуқниң йенидики җайда турувататти.

Исмаилниң әвлатлири

¹²Сарәниң хизмәткари мисирлиқ Һәҗәр Ибраһимға туғуп бәргән Исмаилниң әвлатлири төвәндикиләр: ¹³алди билән тунҗа оғли Небайот, андин кейин қалған оғуллири Кәдар, Адбәәл, Мибсам, ¹⁴Мишма, Дума, Масса, ¹⁵Хадад, Тәма, Йәтур, Нафиш вә Қәдәма туғулди.

¹⁶Улар он икки қәбилиниң башлиқлири болуп, улар яшиған йеза вә қишлақлар уларниң исимлири билән аталди. ¹⁷Исмаил йүз оттуз йәттә йешида әҗдатлириниң қешиға кәтти. ¹⁸Униң әвлатлири олтирақлашқан җай Һавилаһ районидин Шур дегән йәргә қәдәр еди. Шур Мисирниң шәрқий тәрипидә болуп, Ассурға баридиған йолда еди. Улар Ибраһимниң башқа әвлатлири билән чиқишалмиди.

Әсав билән Яқупниң дунияға келиши

¹⁹Ибраһимниң оғли Исһақниң иш-излири төвәндикичә:

²⁰Исһақ қириқ йешида Рибәқаға өйләнди. Рибәқа болса, Паддан-Аррамниң Арран дегән йеридин болған Бетуелниң қизи вә Лабанниң сиңлиси еди. ²¹Рибәқа пәрзәнт көрмигәнлиги сәвәвидин, Исһақ униң үчүн Пәрвәрдигарға дуа қилди. Пәрвәрдигар униң дуасини қобул қилип, Рибәқа һамилдар болди. ²²Бала қош гезәк болуп, улар туғулуштин илгири анисиниң қосиғида қаттиқ соқушти. Рибәқа: «Маңа немә болғини?» дәп Пәрвәрдигардин сориди.

²³Пәрвәрдигар униңға мундақ җавап бәрди:

«Сениң қосиғиңдин икки хәлиқ чиқиду.

Туғулупла айрим болиду.

Бири йәнә биридин күчлүк болуп,

Чоңи кичигигә хизмәт қилиду».

²⁴Униң ай-күни тошуп, қош гезәк туғди. ²⁵Авал туғулғини қизғуч болуп, пүтүн бәдини һайванниңкидәк түклүк еди. Шуңа униң исмини Әсав^* дәп қойди. ²⁶Кейин туғулғининиң қоли Әсавниң тапинини чиң тутувалғанлиғи үчүн, исмини Яқуп^* дәп қойди. Улар туғулғанда, Исһақ атмиш яшқа киргән еди.

Әсавниң тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқини сетиветиши

²⁷Икки бала чоң болди. Әсав уста очи болуп, далада жүрүшни яхши көрәтти. Лекин иниси Яқуп җим-җит жүридиған адәм болуп, һемишәм өйдә туратти. ²⁸Исһақ Әсавни яхши көрәтти, чүнки у Әсав олап кәлгән о гөшигә амрақ еди. Рибәқа болса, Яқупни яхши көрәтти.

²⁹Бир күни Яқуп қизил почақ шорписини қайнитивататти. Один ечиқап қайтип кәлгән Әсав ³⁰Яқупқа:

— Қосиғим бәк ечип кәтти. Қизил почақ шорписидин тезирәк бәрсәңчу! — деди. Шу сәвәптин у Идом^* дәпму аталди.

³¹Яқуп униңға:

— Тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқуңни маңа өткүзүп бәрсәң, саңа бу шорпидин берәй, — дәп җавап қайтурди.

³²— Болди! Болди! Қосиғим ечип өләй дәп қалдим. Тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқиниң маңа немә кериги? — деди Әсав.

³³Яқуп униңға:

— Сән авал мениң алдимда тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқуңни маңа өткүзүп бәргәнлигиңгә қәсәм қилип бәр, — деди.

Әсав қәсәм қилип, тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқини Яқупқа өткүзүп бәрди. ³⁴Андин Яқуп униңға нан билән почақ шорписини бәрди. Әсав ғизаланғандин кейин, орнидин туруп чиқип кәтти. Бу униң тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқиға етиварсиз қариғанлиғидиндур.

26

Исһақниң Гирарда мусапир болуп қелиши

¹Ибраһимниң заманида Қананда бир қетим ачарчилиқ йүз бәргән еди. Кейин йәнә бир қетим ачарчилиқ болди. Исһақ Гирар шәһиридики филистинликләрниң падишаси Абимәләкниң алдиға барди. ²Пәрвәрдигар Исһаққа көрүнүп, униңға мундақ деди:

— Сән Мисирға бармай, Мән тур дегән җайда туруп қал. ³Сән бу йәрдә турсаң, Мән саңа яр болимән һәм сени бәхитлик қилимән. Мән бу зиминни саңа вә сениң әвлатлириңға тәғдим қилимән. Атаң Ибраһим билән түзгән келишимимдә чиң туримән. ⁴Мән саңа асмандики юлтузлардәк нурғун әвлат беримән һәм бу пүткүл зиминни уларға тәғдим қилимән. Сениң әвлатлириң арқилиқ йәр йүзидики пүткүл хәлиқләр бәхит тапиду. ⁵Чүнки Ибраһим Маңа бойсунуп, пүтүн қанун вә әмир-пәрманлиримға риайә қилди.

⁶Шуниң билән Исһақ Гирарда туруп қалди. ⁷Униң аяли Рибәқа интайин гөзәл еди. Йәрлик кишиләр униңдин аяли Рибәқани ким дәп сориса, у уни өз сиңлим, деди. Чүнки у йәрлик кишиләрниң өзини өлтүрүветип, Рибәқани елип кетишидин қорқатти.

⁸Исһақ у йәрдә бир мәзгил турди. Бир күни филистинликләрниң падишаси Абимәләк деризисидин сиртқа қараватқанда, Исһақниң Рибәқа билән қучақлишиватқанлиғини көрүп қалди.

⁹Падиша Абимәләк Исһақни чақиртип, униңдин:

— У сениң аялиң екән, немә үчүн уни сиңлим дегән едиң? — дәп сориди.

Исһақ җавап берип:

— Әгәр мән уни аялим дегән болсам, уни елиш үчүн силәрниң мени өлтүрүветишиңлардин қорққан едим, — деди.

¹⁰Абимәләк униңға:

— Бу немә қилғиниң? Әгәр хәлқим ичидә бири сениң аялиң билән бир орунда ятқан болса, сән пүтүн хәлқимизни гунаға тиққан болаттиң! — деди.

¹¹Андин падиша Абимәләк өз хәлқигә буйруқ чүширип:

— Кимду-ким бу кишигә яки аялиға тәгсә, җенидин җуда қилиниду, — деди.

¹²Исһақ у йәрдә деханчилиқ қилатти. Пәрвәрдигар униңға бәрикәт бәргәчкә, у жили биргә йүз һәссә һосул алди. ¹³У барғансири ронақ тепип, бәк бай болди. ¹⁴Филистинликләр униң нурғун қой-кала пади­лири вә қуллири барлиғини көрүп, уни көрәлмәсликкә башлиди. ¹⁵Шуңа улар униң атиси Ибраһим һаят вақтида чакарлириға қаздур­ған қудуқларни топа билән тиндурувәтти.

¹⁶Кейин Абимәләк Исһаққа:

— Сән биздин күчийип кәттиң, дөлитимиздин чиқип кәт! — деди.

¹⁷Буниң билән Исһақ у йәрдин кетип, Гирар җилғисиға берип, у йәргә орунлишип, бир мәзгил турди. ¹⁸Ибраһим һаят вақтида бир мунчә қудуқларни қаздурған еди. Бирақ у аләмдин өткәндин кейин, филистинликләр униң һәммә қудуқлирини топа билән тиндурувәткән еди. Исһақ уларни қайта қаздуруп, йәнила дәсләп атиси қойған намлири билән атиди.

¹⁹Исһақниң чакарлири Гирар җилғисида бир қудуқ қезип, су тапти. ²⁰Бирақ Гирарниң падичилири Исһақниң падичилири билән маҗралишип, һәммиси: «Бу бизниң сүйимиз», дейишти. Шуңа Исһақ у қудуқни Әсәк^* дәп атиди. ²¹Исһақниң чакарлири йәнә бир қудуқ қазған еди. Улар йәнә бу қудуқ үчүн маҗралашти. Шуңа Исһақ бу қудуқни Ситна^* дәп атиди. ²²Исһақ у йәрдин кетип, йәнә бир қудуқ қаздурди. Бу қетим маҗра чиқмиди, шуңа у бу қудуқниң намини Риһубот^* дәп атиди. У: «Пәрвәрдигар ахир бизни азадә йәрдә яшаш­қа муйәссәр қилди. Биз бу йәрдә чоқум ронақ тапимиз», деди.

²³Исһақ у йәрдин кетип, Бәәршәбаға көчүп барди. ²⁴У күни кәчтә Пәрвәрдигар униңға көрүнүп: «Мән атаң Ибраһим етиқат қилған Худа, қорқмиғин! Мән саңа яр. Мән хизмәткарим Ибраһим сәвәвидин саңа бәхит ата қилимән вә әвлатлириңни көпәйтимән», деди.

²⁵Исһақ у йәрдә қурванлиқ суписини ясап, Пәрвәрдигарға ибадәт қилди. Шундин кейин Исһақ у йәргә орунлишип қалди һәм униң чакарлири у йәрдә йәнә бир қудуқ қазди.

Исһақниң падиша Абимәләк билән келишим түзүши

²⁶Падиша Абимәләк Ахуззат дегән мәслиһәтчиси билән ләшкәр башлиғи Фиколни елип, Гирардин Исһақни зиярәт қилип кәлди.

²⁷Исһақ уларға:

— Бурун силәр маңа өчмәнлик қилип, мени дөлитиңлардин қоғлап чиқарған едиңлар. Әнди немә үчүн йәнә мән билән көрүш­кили кәлдиңлар? — деди.

²⁸Улар җававән:

— Биз Пәрвәрдигарниң саңа яр екәнлигини билдуқ, шуңа биз бир-биримизгә қәсәм берип, келишим түзсәк болғидәк. ²⁹Биз саңа зиян-зәхмәт йәткүзмигәндәк, сениңму бизгә зиян-зәхмәт йәткүзмәсликкә вәдә беришиңни тәләп қилимиз. Бурун биз саңа һемишәм яхши муамилә қилип, сени у йәрдин аман-есән кәткүзгән едуқ. Әнди Пәрвәрдигарниң саңа бәхит ата қилғанлиғи ениқ болди, — деди.

³⁰Исһақ зияпәт тәйярлап, уларни меһман қилди. ³¹Улар сәһәр туруп, өз ара қәсәм беришип, келишим түзүшти. Исһақ улар билән достанә хошлишип, уларни узитип қойди.

³²У күни Исһақниң чакарлири келип, униңға өзлири қазған қудуқ тоғрисида хәвәр берип:

— Биз су таптуқ! — деди.

³³У қудуқни Шәба^* дәп атиди. Шуңа у шәһәр һазирғичә Бәәршәба^* дәп атилип кәлмәктә.

Әсавниң ят қәбилидин алған аяллири

³⁴Әсав қириқ йешида имансиз хитлардин икки қизни хотунлуққа алди. Бу икки қиз Бәәрниң қизи Йудит билән Елонниң қизи Басимат еди. ³⁵Улар Исһақ билән Рибәқаниң арамини қоймиди.

27

Яқупниң Исһақни алдиши

¹Исһақ қерип кәтти, көзиму көрмәс болуп қалди. У тунҗа оғли Әсавни чақирип, униңға:

— Оғлум, — деди.

— Мана мән, — дәп җавап бәрди Әсав.

²Исһақ мундақ деди:

— Қара, мән қерип кәттим, өлүмүм жирақ әмәс. ³Сән оқ-яриңни елип, далаға чиқип, о олап келип, ⁴мән яхши көридиған ләззәтлик тамақ пиширип маңа йегүз. Шуниң билән мән өлүштин илгири саңа ахирқи хәйирлик дуайимни қилай.

⁵Рибәқа Исһақниң қилған сөзлирини аңлап, Әсавниң оға чиқип кәткән вақтидин пайдилинип, ⁶Яқупқа мундақ деди:

— Мән бая дадаңниң акаң Әсавға: ⁷«Сән о олап келип, ләззәтлик тамақ пиширип маңа йегүз. Шуниң билән мән өлүштин илгири Пәрвәрдигар алдида саңа хәйирлик дуа қилай», дегәнлигини аңлидим. ⁸Оғлум, гепимгә қулақ селип, мениң дегинимни қил. ⁹Қой падисиға берип, семиз оғлақтин иккини елип кәл. Мән уни дадаң яхши көридиған тәмдә пиширай. ¹⁰Сән әкирип йегүзсәң, у вапат болуштин бурун саңа хәйирлик дуа қилиду, — деди.

¹¹Лекин Яқуп анисиға:

— Сизгә мәлум, Әсавниң пүтүн бәдини түклүк, мениң теним болса түксиз. ¹²Мабада дадам тенимни тутуп қалса, мениң уни алдиғанлиғимни билип қалиду. У чағда мән униң хәйирлик дуасини елишим бу яқта турсун, әксичә қарғишиға учраймән! — деди.

¹³Аниси униңға:

— Әй оғлум, ләнәт болса маңа болсун! Мениң дегинимни қил, оғлақларни елип кәл, — деди.

¹⁴Шуниң билән Яқуп оғлақларни әкелип, анисиға тапшурди. Аниси тамақни дадиси яхши көридиған тәм билән пишарди. ¹⁵Андин Әсавниң өйидә сақлиған әң яхши кийимлирини елип чиқип, Яқупқа кийдүрди. ¹⁶Униң икки қоли вә бойниниң түксиз җайлирини өшкә жуңи билән йөгәп, ¹⁷ләззәтлик тамақ билән яққан нанни униңға тутқузди.

¹⁸Яқуп атисиниң йениға кирип:

— Ата, — деди.

— Оғлум, сән қайси оғлум болисән? — деди атиси.

¹⁹Яқуп униңға:

— Мән чоң оғлуңиз Әсав, тапшуруғуңизни орунлап болдум. Қопуң, мән олап кәлгән о гөшигә еғиз тегип, андин маңа хәйирлик дуайиңизни қилғайсиз, — дәп җавап қайтурди.

²⁰— Оғлум, неманчә тез олап кәлдиң? — дәп сориди Исһақ.

— Пәрвәрдигариңиз болған Худа тәлийимни оңдин кәлтүрүп, маңа ярдәм қилди, — дәп җавап қайтурди Яқуп.

²¹Исһақ Яқупқа:

— Оғлум, йенимға кәл, тутуп көрәй, сән расттин Әсавму, әмәсму? — деди.

²²Яқуп йениға барди. Исһақ тутуп көрүп:

— Авазиң Яқупниң, қолуң болса, Әсавниңкигә охшайдикән, — деди.

²³У униң Яқуп екәнлигини пәриқ етәлмиди, чүнки Яқупниң қоли Әсавниңкигә охшаш түклүк туратти. У Яқупқа дуа қилидиған чағда, ²⁴йәнә бир қетим:

— Сән расттин Әсавму? — дәп сориди.

— Шундақ, — дәп җавап бәрди Яқуп.

²⁵Исһақ униңға:

— Гөшни әкәл, уни йегәндин кейин, саңа дуа қилай, — деди.

Яқуп гөшни елип кирди вә униңға шарап тутти.

²⁶Исһақ йәп-ичип болғандин кейин:

— Оғлум, алдимға келип, мени сөй, — деди.

²⁷Яқуп алдиға берип сөйди. Исһақ Яқупниң кийгән кийимлириниң пуриғини пуриғандин кейин, сөзигә ишинип, униңға хәйирлик дуасини қилди:

«Оғлумниң тенидики хуш пурақ,

Дәл Пәрвәрдигарим бәрикәт бәргән топиниң пуриғиға охшайдикән.

²⁸Худа асмандин саңа хасийәтлик ямғур яғдуруп,

Топаңни һосуллуқ қилғай.

У саңа мол ашлиқ-түлүк,

Есил шарапларни тәғдим қилғай.

²⁹Башқа әлләрму хизмитиңдә болғай.

Хәлиқләр саңа тизлинип һөрмәт билдүргәй.

Қериндашлириңға һаким болғайсән.

Анаңниң әвлатлири саңа егилгәй.

Саңа ләнәт ейтқанларға ләнәт яққай.

Саңа бәхит тилигәнләр бәхит тапқай».

Әсавниң Исһақтин дуа тәләп қилиши

³⁰Яқуп Исһақниң дуасини елип чиқип турушиғила, акиси Әсав один қайтип кәлди. ³¹Әсавму гөшни ләззәтлик пиширип, атисиниң алдиға елип кирип:

— Ата, қопуң, мән олап кәлгән о гөшигә еғиз тегип, маңа хәйир­лик дуайиңизни қилиң, — деди.

³²— Сән ким болисән? — дәп сориди Исһақ.

— Чоң оғлуңиз Әсав болимән, — дәп җавап бәрди Әсав.

³³Исһақниң пүтүн әзасини титрәк басти вә униңдин сориди:

— Ундақта, һазир маңа о гөшини елип кәлгән ким? Сән келиштин бурун мән уни йәп, униңға хәйирлик дуа қилған едим. Бу бәхит мәңгү униңға мәнсүп болуп кәтти.

³⁴Бу гәпни аңлиған Әсав интайин ечинип, үн селип жиғлап туруп:

— Ата, маңиму хәйирлик дуа қилғайсиз! — дәп ялвурди.

³⁵— Иниң кирип мени алдап, сениң бәхтиңни еливапту, — деди Исһақ.

³⁶Әсав:

— Бу униң мени иккинчи қетим алдиши. Униң Яқуп^* дәп атилиши һәҗәплинәрлик әмәс екән! У мениң тунҗа оғуллуқ мирас һоқуқумни тартивалған еди. Әнди маңа мәнсүп болған хәйирлик дуаниму тартивапту. Ата, мән үчүн хәйирлик дуайиңиз қалмидиму? — деди.

³⁷Исһақ мундақ җавап бәрди:

— Мән уни саңа ғоҗайин қиливәттим, униң пүтүн қериндаш­лирини униң хизмитидә болидиған қиливәттим. Мән йәнә униңға ашлиқ-түлүк, есил шарапларни беғишлидим. Әй оғлум, әнди мән саңа йәнә немини беримән?

³⁸Әсав атисиға йәнә ялвуруп:

— Ата, сизниң пәқәт бирла хәйирлик дуайиңиз барму? Маңиму хәйирлик дуа қилғайсиз! — дәп үн селип жиғлап кәтти.

³⁹Андин Исһақ мундақ деди:

«Һосуллуқ топидин үлүшүң йоқтур.

Хасийәтлик ямғур саңа яғмайду.

⁴⁰Сән қиличқа тайинип яшайсән,

Иниңниң хизмитидә болисән!

Лекин сән униңға қарши чиққиниңда,

Униң боюнтуруғидин қутулисән».

⁴¹Әсав Яқупқа қарита көңлигә өчмәнлик пүкти. Чүнки атиси хәйирлик дуайини Яқупқа қилған еди. У ичидә: «Атам аләмдин өтүшкә аз қалди. Өлүмини узитиветипла, Яқупни өлтүрүветимән!» дәп ойлиди.

⁴²Рибәқа башқилардин Әсавниң планини аңлап қелип, Яқупни чақиртип:

— Гепимгә қулақ сал! Акаң Әсав сени өлтүрүп, дәрдини чиқармақ­чи. ⁴³Әй оғлум, сән мениң дегинимни қил: дәрһал Һаран райониға, акам Лабанниң йениға қечип кәт. ⁴⁴Акаң Әсавниң аччиғи янғичә, шу йәрдә тур. ⁴⁵У сениң қилғанлириңни унтуп қалғанда, мән адәм әвәтип сени қайтуруп келимән. Немә үчүн бир күнниң ичидә һәр иккиңлардин айрилип қалғидәкмән, — деди.

Яқупниң Лабанниң йениға кетиши

⁴⁶Рибәқа Исһаққа:

— Мән Әсавниң имансиз хитлардин алған әшу икки аялидин тоюп кәттим. Әгәр Яқупму хитлардин қиз алса, униңдин өлгиним яхши, — деди.

28

¹Исһақ Яқупни йениға чақирип, униңға дуа қилип, монуларни буйриди:

— Сән қананлиқ қизларға өйләнмә. ²Паддан-Аррам райониға берип, анаңниң атиси Бетуелниң өйигә бар. У йәрдә анаңниң акиси Лабанниң қизлиридин бирини ал. ³Һәммигә қадир Худа саңа бәхит ата қилип, көп пәрзәнт берип, уларни нурғун милләт қилғай! ⁴У Ибраһимға бәргән вәдиси бойичә саңа вә сениң әвлатлириңға бәхит ата қилғай. Сән һазир мусапир болуп яшаватқан йәрни, йәни Худа Ибраһимға вәдә берип бәрмәкчи болған зиминни саңа тәғдим қилғай!

⁵Шуниң билән Исһақ Яқупни Паддан-Аррам райониға, бовиси аррамлиқ Бетуелниң оғли Лабанниң йениға йолға салди. Лабан Рибәқаниң акиси болуп, Рибәқа болса, Әсав билән Яқупниң аниси еди.

Әсавниң йәнә бир аял елиши

^6-7Әсав Исһақниң Яқупқа дуа қилип, уни Паддан-Аррамға өйлинишкә әвәткәнлигидин, шундақла Исһақ униңға дуа қилғанда, қананлиқ қизларға өйләнмәсликни тапилиғанлиғи һәм Яқупниң ата-анисиниң буйруғи билән Паддан-Аррамға кәткәнлигидин хәвәр тапти. ⁸Әсав буниңдин атиси Исһақниң қананлиқ аялларни яхши көрмәйдиғанлиғини чүшәнди. ⁹Шуңа у Ибраһимниң оғли Исмаилниң йениға берип, аяллириниң үстигә тағиси Исмаилниң қизи Маһалатни алди. Маһалат Небайотниң сиңлиси еди.

Яқупниң Бәйтәлдә чүш көрүши

¹⁰Яқуп Бәәршәбадин кетип, Һаранға қарап йолға чиқти. ¹¹Күн патқанда у бир йәргә йетип келип, шу йәрдә қонди. У бир ташни бешиға қоюп, йәрдә йетип уйқиға кәтти. ¹²У чүшидә йәрдин таки асманғичә тақишидиған бир пәләмпәйни көрди. Худаниң периштәлири пәләмпәйдә жуқури-төвән меңип жүрәтти. ¹³У йәнә Пәрвәрдигарниң пәләмпәйниң үсти тәрәптә туруп, униңға: «Мән Пәрвәрдигар, боваң Ибраһим вә атаң Исһақ етиқат қилип кәлгән Худа болимән. Мән һазир сән ятқан зиминни саңа вә сениң әвлатлириңға ата қилимән. ¹⁴Уларниң сани йәрдики қумдәк көп болуп, шәриқтин ғәрипкә, җәнуптин шималға тарқилип, пүтүн зиминни қаплайду. Йәр йүзидики пүткүл милләтләр сән вә сениң әвлатлириң арқилиқ бәхит тапиду. ¹⁵Мән саңа яр болимән, сән қәйәргә барсаң, сени шу йәрдә қоғдаймән һәм сени бу йәргә қайтуруп келимән. Саңа бәргән вәдәмни әмәлгә ашурмиғичә, сени һәргиз ташлимаймән!» дәватқанлиғини көрди.

¹⁶Яқуп уйқисидин ойғинипла: «Мән билмәптикәнмән, Пәрвәрди­гар һәқиқәтән бу йәрдә екән!» деди. ¹⁷У қорқуп кетип: «Бу немә дегән қорқунучлуқ җай, дәл Худаниң өйи, асманға чиқидиған дәрваза екән!» деди.

¹⁸Әтиси таң сәһәрдила Яқуп орнидин туруп, бешиға қойған һелиқи ташни хатирә қилиш үчүн тикләп, үстигә яғ қуюп, уни Худаға атиди. ¹⁹Бу йәрниң бурунқи нами Луз болсиму, Яқуп уни Бәйтәл^* дәп атиди.

²⁰Андин у Худаға қәсәм қилип:

— Әгәр Сән маңа яр болуп, сәпиримдә мени қоғдап, маңа йемәк-ичмәк, кийим-кечәк йәткүзүп берип, ²¹мени жутумға аман-есән қайтурсаң, шу вақитта Саңа мәңгү әгишимән. ²²Мән хатирә қилип таш тикләп қойған бу җай инсанлар Саңа ибадәт қилидиған муқәддәс җай болсун. Маңа беғишлиғанлириңниң ондин бирини Саңа тәғдим қилимән, — деди.

29

Яқупниң Лабанниң өйигә бериши

¹Яқуп сәпирини давамлаштуруп, шәриқ тәрәптикиләрниң зиминиға кәлди. ²У даладики бир қудуқниң йенида үч топ қойниң ятқанлиғини көрди. Падичилар қойлирини шу қудуқтин суғиратти. Қудуқниң ағзида бир йоған таш йепиқлиқ туратти. ³Қойларниң һәммиси йетип кәлгәндә, падичилар бирликтә қудуқниң ағзидики ташни домилитиветип, қойлирини суғиривелип, андин йәнә шу таш билән қудуқниң ағзини йепип қоятти.

⁴Яқуп бу падичилардин:

— Бурадәрләр, силәр қәйәрлик? — дәп сориди.

— Биз һаранлиқ, — дәп җавап қайтурушти улар.

⁵— Силәр Наһорниң оғли Лабанни тонамсиләр? — деди у.

— Тонуймиз! — дәп җавап бәрди улар.

⁶Яқуп йәнә:

— У саламәтму? — дәп сориди.

Улар:

— У наһайити яхши. Әйнә қараң! Униң қизи Раһилә қойлирини һайдап келиватиду, — деди.

⁷Яқуп уларға:

— Күн техи тик турса, қой падисини жиғидиған вақит болмиса, немиш­кә қойларни тезирәк суғирип, отлаққа апирип бақмайсиләр? — деди.

⁸Улар:

— Биз қойларниң һәммисини жиғип, падичилар билән бирликтә қудуқниң ағзидики ташни домилитивәтмигичә, қойларни суғирал­маймиз, — дәп җавап беришти.

⁹Яқупниң падичилар билән париңи техи түгимәйла, Раһилә пади­лирини һайдап йетип кәлди. ¹⁰Яқуп Раһилә билән тағиси Лабанниң қой падисини көрүпла, қудуқниң ағзидики ташни домилитиветип, униң қойлирини суғирип бәрди. ^11-12Андин у Раһиләни сөйүп, һаяҗан билән жиғлап кәтти вә Раһиләгә:

— Мән сизниң дадиңизниң җийәни, йәни Рибәқаниң оғли боли­мән, — деди.

Раһилә жүгригән пети қайтип берип, атисиға ейтти. ¹³Лабан җийәни Яқупниң кәлгәнлигини аңлаш биләнла, униң алдиға жүгрәп чиқип, қучақлап сөйүп көрүшүп, өйигә башлап кирди. Яқуп униңға йүз бәргән пүтүн ишни ейтип бәрди.

¹⁴— Сән һәқиқәтән мениң җан-җигәр туққиним! — деди Лабан. Шундақ қилип, Яқуп у йәрдә бир ай турди.

Яқупниң алдинип қелиши

¹⁵Бир күни Лабан Яқупқа:

— Сән мениң җийәним болсаңму, маңа бекарға ишләп бәрсәң болмас. Ейтқин, қанчилик иш һәққи тәләп қилисән? — деди.

¹⁶Лабанниң икки қизи болуп, чоңиниң исми Леяһ, кичигиниң исми Раһилә еди. ¹⁷Леяһниң көзлири нурсиз еди, Раһилә болса гөзәл вә келишкән қиз еди. ¹⁸Яқуп Раһиләгә ашиқ болуп қалған еди. Шуңа у:

— Әгәр сиз Раһиләни маңа бәрсиңиз, мән сизгә йәттә жил ишләп берәй, — дәп илтимас қилди.

¹⁹Лабан униңға:

— Уни башқа биригә бәргинимдин саңа бәргиним әла! Сән мениң йенимда тур, — деди.

²⁰Яқуп Раһиләни елиш үчүн йәттә жил ишләп бәргән болсиму, бу күнләр униңға бир нәччә күндәкла билинди. Чүнки у Раһиләни бәкму яхши көрәтти.

²¹Йәттә жил тошқанда, Яқуп Лабанға:

— Биз келишкән вақит тошти, қизиңизни маңа некалиққа бәргәйсиз! — деди.

²²Буниң билән Лабан той зияпити тәйярлап, шу йәрдики һәммә кишиләрни тәклип қилди. ²³Лекин той күни кечиси Лабан Раһиләниң орниға Леяһни бәрди. Яқуп униң билән бир орунда ятти. ²⁴Лабан қиз хизмәткарлиридин Зилпани Леяһқа хизмәткар қилип бәрди.

²⁵Пәқәт таң атқандила Яқуп аялиниң Леяһ екәнлигини билди. У Лабанға:

— Бу немә қилғиниңиз?! Мән Раһиләни дәп сизгә йәттә жил ишлидим. Мени немишкә алдидиңиз? — деди.

²⁶Лабан униңға:

— Бу йәрниң урпи-адити бойичә чоң қиз ятлиқ қилинмиғичә, кичик қиз ятлиқ қилинмайду. ²⁷Леяһ билән иккиңларниң бир һәптилик той мәрасимини өткүзгәндин кейинла, Раһиләниму некайиңға алсаң болиду. Бирақ униң үчүн маңа йәнә йәттә жил ишләп беришиң керәк! — дәп җавап бәрди.

²⁸Яқуп мақул болди. Леяһ билән бир һәптилик той мәрасимини өткүзгәндин кейин, Лабан Раһиләниму униңға хотунлуққа бәрди. ²⁹Лабан қиз хизмәткарлиридин Билһани Раһиләгә хизмәткар қилип бәрди. ³⁰Яқуп Раһилә биләнму бир орунда ятти. У Раһиләни Леяһтин яхши көрәтти. Шундақ қилип, у Лабанға йәнә йәттә жил ишләп бәрди.

Яқупниң пәрзәнтлири

³¹Пәрвәрдигар Леяһниң Яқуп тәрипидин яхши көрүлмигәнлигини көрүп, униңға пәрзәнт ата қилди. Раһилә болса, туғмас еди. ³²Леяһ һамилдар болуп, бир оғул туғди. У: «Пәрвәрдигар мениң дәрдимни көрүпту, әнди йолдишим мени яхши көридиған болиду», деди. Шуңа у балиниң исмини Рубен^* дәп қойди. ³³У йәнә һамилдар болуп, иккинчи оғлини туғди. У: «Пәрвәрдигар маңа бу оғулниму бәрди, чүнки мениң яхши көрүлмигәнлигим Униңға йетипту», деди. Шуңа у балиниң исмини Шимон^* дәп қойди. ³⁴У йәнә һамилдар болуп, үчинчи оғлини туғди. У: «Әнди йолдишим маңа техиму йеқинлишиду, чүнки мән униңға үч оғул туғуп бәрдим», деди. Шуниң билән балиниң исмини Лавий^* дәп қойди. ³⁵У йәнә һамилдар болуп, төртинчи оғлини туғди. У: «Әнди мән Пәрвәрдигарға мәдһийә ейтай», деди, шуңа балиниң исмини Йәһуда^* дәп қойди. Шуниңдин кейин у туғмиди.

30

¹Раһилә Яқупқа бала туғуп берәлмигәчкә, һәдисигә көрәлмәс­лик қилип, Яқупқа:

— Мәндинму бала тепиң, болмиса өлгиним яхши! — деди.

²Яқуп Раһиләгә аччиқлинип:

— Сени туғмас қилип қойған Худа турса, мән немә қилалаттим? — деди.

³Раһилә униңға:

— Сиз мениң қиз хизмәткарим Билһа билән бир орунда йетиң. У маңа бала туғуп бәрсун, буниң билән мәнму ана болуп қалай, — деди.

⁴Шундақ қилип, Раһилә қиз хизмәткари Билһани йолдишиға кичик хотунлуққа бәрди. Яқуп Билһа билән бир орунда ятти. ⁵Билһа һамилдар болуп, Яқупқа бир оғул туғуп бәрди. ⁶Раһилә: «Худа адил һөкүм чиқирип, дуайимни аңлап, маңа бир оғул бәрди!» деди. Шуңа балиниң исмини Дан^* дәп қойди. ⁷Билһа йәнә һамилдар болуп, Яқупқа иккинчи оғулни туғуп бәрди. ⁸Раһилә: «Мән һәдәм билән қаттиқ күрәш қилип, ахири уни йәңдим», деди. Шуңа балиниң исмини Нафтали^* дәп қойди.

⁹Леяһ өзиниң туғути тохтап қалғанлиғини сезип, хизмәткари Зилпани Яқупқа кичик хотунлуққа бәрди. ¹⁰Зилпа Яқупқа бир оғул туғуп бәрди. ¹¹Леяһ: «Мән һәқиқәтән тәләйлик!» деди вә балиниң исмини Гад^* қойди. ¹²Зилпа Яқупқа иккинчи оғулни туғуп бәрди. ¹³Леяһ: «Мән һәқиқәтән бәхитлик-һә! Аяллар мени бәхитлик аял дейишиду!» деди. Шуңа балиниң исмини Ашер^* дәп қойди.

¹⁴Ома мәзгилидә Леяһниң чоң оғли Рубен буғдайлиқтин туғмас­лиқ кесилигә шипа болидиған бир хил дора өсүмлүк тепивелип, Леяһқа бәрди. Буни көргән Раһилә Леяһқа:

— Маңа оғлуң тепивалған дора өсүмлүктин бир аз бәргинә, — деди.

¹⁵Леяһ униңға:

— Мениң йолдишимни тартивалғиниң йәтмәмду? Әнди мениң оғлум тепивалған дора өсүмлүкниму тартивелип, мени бала туғуш­тин мәһрум қилмақчимусән? — дәп җавап қайтурди.

Раһилә:

— Әгәр сән оғлуң тепивалған дора өсүмлүкни маңа бәрсәң, бүгүн кечә Яқуп сән билән биллә болсун, — деди.

¹⁶Шу күни күн патқанда, Яқуп буғдайлиқтин қайтип кәлгинидә, Леяһ алдиға чиқип, униңға:

— Бүгүн ахшам чоқум мән билән йетиң. Чүнки оғлум тепивалған дора өсүмлүкниң төләмигә сиз билән бүгүн кечә бир орунда болуш һоқуқиға ериштим, — деди. Шуңа у кечә Яқуп Леяһ билән биллә ятти.

¹⁷Леяһниң дуаси Худаға йәтти. У йәнә һамилдар болуп, Яқупқа бәшинчи оғулни туғуп бәрди. ¹⁸Леяһ: «Худа маңа әҗир қилди, чүнки мән өз хизмәткаримни йолдишимға бәрдим!» деди. Шуңа у балиниң исмини Иссакар^* дәп қойди.

¹⁹Леяһ йәнә һамилдар болуп, Яқупқа алтинчи оғулни туғуп бәрди. ²⁰У: «Худа маңа қиммәтлик соға бәрди. Әнди йолдишим маңа яхши муамилә қилиду, чүнки мән униңға алтә оғул туғуп бәрдим», деди. Шуңа у балиниң исмини Зәбулун^* дәп қойди. ²¹Униңдин кейин у бир қиз туғди вә униң исмини Дина дәп қойди.

²²Кейин Худа Раһиләни яд етип, дуасини иҗавәт қилип, уни туғидиған қилди. ²³У һамилдар болуп, бир оғул туғди. У: «Худа маңа оғул берип, мени номустин халас қилди. ²⁴Пәрвәрдигардин йәнә бир оғул тиләймән!» деди. Шуңа оғлиниң исмини Йүсүп^* дәп қойди.

Яқупниң бейип кетиши

²⁵Раһилә Йүсүпни туққандин кейин, Яқуп Лабанға:

— Маңа рухсәт қилиң, өз жутумға қайтай. ²⁶Аял вә бала-җақили­римни елип кетишимгә рухсәт қилиң. Улар мениң сизгә ишләп бәргән иш һәққим болсун. Мениң сизгә қандақ тиришип ишлиги­ним өзиңизгә мәлум, — деди.

²⁷Лабан униңға:

— Сән мәндин хошал болсаң, мениң йенимдин кәтмә. Мән һазир бай болуп кәттим. Пәрвәрдигарниң маңа бәхит ата қилғанлиғини сениң йенимда бар болғиниңдин екәнлигини пал ечиш арқилиқ билдим.^* 28Ейтқин, қанчилик һәқ сорисаң, җәзмән шунчилик беримән, — деди.

²⁹Яқуп мундақ җавап бәрди:

— Мениң қандақ җан тикип ишлигәнлигим, әҗрим билән қой-калилириңизниң қанчилик көпийип кәткәнлиги өзиңизгә аян. ³⁰Мән келиштин илгири сизниң қол-илкиңиздә анчә йоқ еди, һазир байлиғиңиз шунчә көпәйди. Пәрвәрдигар мениң йениңизда болғинимдин сизгә бәхит ата қилди. Әнди мән өз аиләмни ойлишим керәк, — дәп җавап қайтурди.

³¹— Әмсә, саңа немә беришим керәк? — дәп сориди Лабан.

Яқуп мундақ җавап бәрди:

— Маңа иш һәққи керәк әмәс! Әгәр төвәндики бу тәкливимгә қошулсиңиз, падилириңизни давамлиқ бақай. ³²Тәкливим мундақ: бүгүн падилириңизниң арисиға кирип, тағил, чипар вә қара қойларни һәм чипар вә тағил өшкиләрни айрип чиқай. Булар мениң иш һәққим болсун. ³³Кәлгүсидә сизгә сәмимийлигимни мундақ көрсәтмәкчимән: сиз мениң иш һәққимни тәкшүрүп кәлгиниңиздә, әгәр мениң падилиримниң ичидә тағил вә чипар болмиған өшкә яки қара болмиған қойларни учратсиңиз, уларни оғрилап келингән дәп биләләйсиз.

³⁴Лабан:

— Сениң тәкливиңгә қошулдум, дегиниңдәк болсун! — деди.

³⁵Бирақ шу күни Лабан әсли Яқупқа тегишлик болған тағил вә чипар әркәк өшкиләр билән чипар вә ақ рәң арилашқан чиши өшкиләрни һәм барлиқ қара қойларни астиртин айрип чиқип, өз оғуллириға бақтурди. ³⁶Андин у бу малларни Яқуптин үч күнлүк йол жирақлиқтики бир җайға елип кәтти. Яқуп Лабанниң қалған падилирини бақти.

³⁷Буни билгән Яқуп терәк, бадам вә чинар дәрәқлиридин көк шахларни кесип, қовзиғини тағил шәкилдә, йәни бир йолида қовзақ бар, йәнә бир йолида қовзақ йоқ қилип сойди. ^38-39У бу шахларни малларниң оқурлириға, йәни малларниң алдиға санчип қойди. Маллар су ичкили кәлгәндә, шу йәрдә җүплишип қалатти. Маллар шахларниң алдида җүпләшсә, тағил вә чипар қозиларни туғатти. ⁴⁰Яқуп уларни қалғанлардин айрип қойди. У қалғанларни Лабанниң тағил вә қара қойлириға қаритип қоюп уруқландурди. Шундақ қилип, Яқуп өз падилирини көпәйтти һәм Лабанниң падилиридин айриди. ⁴¹Сағлам маллар җүпләшсә, Яқуп шахларни уларниң алдидики оқурға санчип қоятти, маллар шу шахларниң йенида җүплишәтти. ⁴²Лекин тени аҗиз маллар җүпләшсә, шахларни санчиматти. Узун өтмәй, оруқ маллар Лабанға қелип, семиз маллар Яқупқа өтти. ⁴³Шундақ қилип, Яқуп барғансири бейип, нурғун қой падилар, әр-аял қуллар, төгә вә ешәкләргә егә болди.

31

Яқупниң Лабанниң йенидин қечиши

¹Яқуп Лабанниң оғуллириниң: «Атимизниң пүтүн мал-мүлкини Яқуп булавалди. Униң пүтүн байлиғи бизниң атимизға тәәллуқ!» дегәнлигини аңлап қалди. ²Яқупниң өзиму Лабанниң бурунқидәк достанә муамилә қилмайватқанлиғини сәзди. ³Бу чағда Пәрвәрдигар Яқупқа: «Сән ата-боваң яшиған жутуңға, йәни уруқ-туққанлириңниң йениға бар, Мән саңа яр болимән», деди.

⁴Буниң билән Яқуп Раһилә билән Леяһқа адәм әвәтип, уларни өзи қой бақидиған йәргә келип, өзи билән көрүшүшни буйриди ⁵вә уларға:

— Дадаңларниң маңа бурунқидәк достанә муамилидә болмайват­қан­лиғини сезиватимән. Лекин атам етиқат қилип кәлгән Худа маңа яр болуп кәлмәктә. ⁶Силәргә мәлумки, мән пүтүн күчүм билән атаңларниң хизмитини қилдим. ⁷Лекин у мени алдап, иш һәққимни он қетим өзгәртти. Гәрчә у шундақ қилған болсиму, Худа униң маңа зиян йәткүзүшигә йол қоймиди. ⁸Лабан: «Чипар маллар сениң иш һәққиң» дегәндә, пүтүн маллар чипар қоза туғди, «Тағил маллар сениң иш һәққиң» дегәндә, пүтүн маллар тағил туғди. ⁹Шундақ қилип, Худа атаңларниң маллирини маңа елип бәрди.

¹⁰Бир қетим қойлар җүплишидиған мәзгилдә, мән бир чүш көрдүм. Чүшүмдә җүплишиватқан әркәк өшкиләрниң һәммисиниң тағил вә чипар екәнлигини көрдүм. ¹¹Худаниң периштәси чүшүмдә: «Әй Яқуп!» деди. Мән: «Ләббәй!» дедим. ¹²У: «Қара, җүплишиватқан әркәк өшкиләрниң һәммиси тағил вә чипар. Мениң бундақ қилишимниң сәвәви, Лабанниң саңа қилғанлириниң һәммисини көрүп турдум. ¹³Мән болсам Бәйтәлдә саңа көрүнгән Худадурмән. Сән у йәрдә бир ташни Маңа атап хатирә қилип тиклидиң, униң үстигә яғ қуйдуң вә у йәрдә Маңа қәсәм бәрдиң. Әнди сән өз жутуңға қайтип кетишкә һазирлан!» деди.

¹⁴Раһилә билән Леяһ Яқупқа мундақ җавап бәрди:

— Биз бәри бир атимиздин бирәр нәрсә мирас алалмаймиз. ¹⁵У бизни таланиң адими дәп қарайду. У бизни сатти вә бизниң тойлуғумизниму йәп кәтти. ¹⁶Худа бизниң дадимиздин сизгә елип бәргән байлиқ, әсли дадимизға әмәс, бәлки бизгә вә бизниң пәрзәнтлиримизгә мәнсүп. Худа сизгә немә дегән болса, шуни қилиң!

^17-18Буниң билән Яқуп Қананға, йәни атиси Исһақниң йениға беришқа һазирланди. У аяллири, бала-җақилирини төгигә миндүрүп, пүтүн мал-варанлирини һайдап, өзиниң Паддан-Аррамда топлиған мал-мүлүклирини елип қечип кәтти.

¹⁹Раһилә атиси Лабанниң қой қирқиғили кәткәнлигидин пайдили­нип, униң бутлирини^* оғриливалди. ²⁰Яқуп Лабанға уқтурмай, оғрилиқчә йолға чиқти. ²¹У өзиниң барлиқ тәәллуқатлирини елип алдирап қечип, Фират дәриясидин өтүп, Гилиад идирлиғиға қарап раван болди.

Лабанниң Яқупни қоғлиши

²²Үч күндин кейин Лабанға Яқупниң қечип кәткәнлиги тоғрисида хәвәр йәтти. ²³У өз туққанлирини елип, Яқупни қоғлиди һәм йәттә күндин кейин Гилиад идирлиғида Яқупқа йетишти. ²⁴Шу күни кечидә Худа Лабанниң чүшидә көрүнүп, униңға: «Еһтият қил! Яқупқа тосқунлуқ қилма», деди.

²⁵Яқуп чедирини Гилиад районидики бир тағниң ичигә қурған еди. Лабан вә униң туққанлириму Яқупқа йетишип, чедирлирини шу әтрапта тикти.

²⁶Лабан Яқупқа:

— Сән немә үчүн мени алдап, қизлиримни әсиргә охшаш елип кәттиң? ²⁷Немә үчүн гәп-сөз қилмай, оғрилиқчә қачтиң? Әгәр сән маңа уқтуруп қойған болсаң, мән сени чоқум хошал-хорамлиқ билән чилтар челип, нахша ейтип, даға-думбақ ичидә узитип қоймамтим? ²⁸Әң болмиғанда, маңа нәврилирим билән қизлиримни сөйүп узитип қоюш пурситиниму бәрмидиң. Бундақ қилишиң бәкму ахмақлиқ болди! ²⁹Әслидә әдивиңни беридиған күчүмму бар еди. Лекин түнүгүн кечә атаң етиқат қилип кәлгән Худа саңа тосқунлуқ қилмаслиғимни ейтти. ³⁰Мән өз жутуңни сеғинғанлиғиңни, аиләңгә қайтмақчи болғанлиғиңни чүшинимән. Лекин мениң бутлиримни немишкә оғрилап қачтиң? — деди.

³¹Яқуп униңға:

— Мән сизни қизлириңизни қолумдин зорлуқ билән тартип кетәрмикин дәп ойлап, интайин қорқуп қачқан едим. ³²Лекин бутлириңизға кәлсәк, бутлириңиз кимдин чиқса, шу тирик қалмисун! Туққанлириңиз гува болсун. Қолумизда өзиңизгә тәвә немә тапсиңиз, шуни елип кетиң, — дәп җавап қайтурди. Чүнки Яқуп Раһиләниң атиси Лабанниң бутлирини оғриливалғанлиғини билмәтти.

³³Лабан алди билән Яқупниң чедириға кирип ахтурди. Кейин Леяһ вә икки қиз хизмәткарниң чедирлириға кирип ахтурди, бирақ һеч немә тапалмиди. Андин у Раһиләниң чедириға кирди. ³⁴Раһилә атисиниң бутлирини төгидики хурҗунға йошуруп қоюп, өзи үстидә олтиривалған еди. Лабан чедирни ахтуруп чиқип, һеч нәрсә тапалмиди. ³⁵Раһилә атисиға:

— Хапа болмаң, дада, мән ай көрүп қалдим. Алдиңизда өрә турғидәк һалим йоқ, — деди.

Лабанниң ахтурмиған йери қалмиди, лекин бутларни тапалмиди.

³⁶Буниң билән Яқуп дәрғәзәпкә келип, Лабанға мундақ деди:

— Сиз мениң кәйнимдин шунчә қоғлап кәлгидәк, мән зади немә гуна қилдим, қайси қаидә-низамға хилаплиқ қилдим? ³⁷Пүтүн жүк-тақилиримни ахтуруп чиқтиңиз, зади бирәр нәрсиңизни таптиңизму? Қени, уни чиқирип, сизниңму, мениңму туққанлиримизниң алдида көрситиң! Көпчилик көрүп беқип, аримизда кимниң һәқ, кимниң наһәқлиғигә һөкүм қилсун. ³⁸Мән сизниң йениңизда болған жигирмә жил ичидә қой, өшкилириңиздин бала ташлиғиниму йоқ, бирәрсини йегинимму йоқ. ³⁹Жиртқуч һайванлар өлтүрүвәткән қойларниму сизгә әкелип көрсәтмәй, өзәмниң қойлиримдин сәпләп қойдум. Кечиси болсун, күндүзи болсун, қойларни оғри алса, маңа төләттиңиз. ⁴⁰Мән һемишәм күндүзи иссиқниң дәрдини тартсам, кечиси соғниң дәрдидин кечичә көзүмни жумалмидим. ⁴¹Жигирмә жилдин бу ян сизгә мана шундақ ишләп кәлдим. Икки қизиңизни елиш үчүн он төрт жил, падилар үчүн алтә жил ишлидим. Шундақ болсиму, иш һәққимни он қетим өзгәрттиңиз! ⁴²Бовам Ибраһим етиқат қилған, атам Исһақ садақәтмән болуп кәлгән Худа маңа яр болмиған болса, сиз мени чоқум қуруқ қол қайтурған болаттиңиз. Лекин Худа мениң дәрдимни, җапалиқ әҗримни көрүп, түнүгүн кечә сизни әйиплиди.

Яқупниң Лабан билән келишим түзүши

⁴³Лабан Яқупқа җававән:

— Бу қизлар мениң қизлирим, бу балилар болса, мениң нәврили­рим. Қойларму мениң қойлирим, көз алдиңдики нәрсиләрниң һәммиси мениң. Мән қизлирим билән нәврилиримни елип қалал­миғандикин, ⁴⁴бизниң бир келишим түзгинимиз түзүктәк туриду. Түзгән келишимимизни унтуп қалмаслиғимиз үчүн, бу йәргә таш догилайли, — деди.

^45-46Шуниң билән Яқуп қолиға йоған бир ташни елип, уни тикләп қойди вә туққанлириға таш жиғдуруп, дога қилип қойди. Кейин көпчилик таш догисиниң йенида тамақ йейишти. ⁴⁷Лабан өз тилида бу йәрни Җәгар-Сахадута дәп атиди. Яқуп өз тилида Галеад^* дәп атиди.

⁴⁸Лабан Яқупқа:

— Буниңдин кейин бу таш догиси иккимизниң оттурисидики келишимни әслитиш хатириси болсун, — деди. Мана бу у йәрниң Галеад дәп атилишиниң сәвәвидур.

⁴⁹Лабан йәнә:

— Биз айрилғандин кейин, Пәрвәрдигар үстимиздин күзитип турсун, — деди. Шуңа бу җай Миспаһ^* аталди. ⁵⁰Лабан кәйнидин:

— Әгәр сән қизлиримға яман муамилә қилсаң яки уларниң үстигә хотун алсаң, башқилар билмигән тәғдирдиму, есиңдә болсунки, Худа бизни күзитип туриду. ⁵¹Мән иккимизниң оттурисида бу ташларни догилидим һәм бу ташни түврүк қилип тиклидим. ⁵²Бу бизгә гува болсунки: мән һәргиз булардин һалқип өтүп, саңа зиянкәшлик қилмаймән, сәнму булардин һалқип өтүп, маңа зиянкәшлик қилмайсән. ⁵³Иккимизниң арисида Ибраһим, Наһор вә уларниң атиси етиқат қилған Худа һөкүм қилсун, — деди.

Шуниң билән Яқуп бу келишимгә вапа қилиш үчүн өз атиси Исһақ садақәтмән болуп кәлгән Худаниң нами билән қәсәм қилди. ⁵⁴Андин у тағда мал боғузлап, қурванлиқ қилди һәм туққанлирини тәклип қилип, улар билән һәмдәстихан болди. Тамақтин кейин улар шу йәрдә қонди. ⁵⁵Әтиси таң сәһәрдә Лабан нәврилири вә қизлирини сөйүп, уларға бәхит тиләп, өйигә қайтти.

32

Яқупниң Әсавниң алдиға хизмәтчилирини әвәтиши

¹Яқуп сәпирини давамлаштуруватқанда, йол үстидә униңға Худаниң периштәлири учриди. ²Яқуп уларни көрүп: «Бу йәр Худаниң дәргаһи^* екән!» деди вә у җайниң намини Маһанаим^* дәп атиди.

³Яқупниң акиси Әсав Идом, йәни Сәир районида турувататти. Яқуп униң алдиға хәвәрчи әвәтип, ⁴уларға мундақ буйриди:

— Акам Әсавға мундақ дәңлар: «Қуллири Яқуптин салам! Униңдин сизгә мундақ хәвәр бар: ‹ Мән Лабанниң йенида та һазирғичә туруп, әнди қайтип кәлдим. ⁵Мәндә кала, қой, өшкә, ешәк вә қуллар бар. Яхши болуп қалайли, › дәп алдиңизға хәвәрчилиримни әвәттим!»

⁶Яқупниң хәвәрчилири қайтип келип, униңға:

— Биз акиңиз Әсав билән көрүштуқ. У төрт йүз адәмни елип, сиз билән көрүшкили йолға чиқти, — дәп җавап бәрди.

⁷Яқуп қорқунуч вә тәшвиш ичидә өз адәмлирини икки топқа бөлди һәм қой, өшкә, кала вә төгиләрниму иккигә айриди. ⁸У: «Әгәр Әсавниң адәмлири бир топқа һуҗум қилса, йәнә бир топ қечип қутулуп қалар», дәп ойлиди.

⁹Андин Яқуп мундақ дуа қилди:

— Әй бовам Ибраһим билән атам Исһақ етиқат қилип кәлгән Худа, дуайимға қулақ салғайсән! Әй Пәрвәрдигар, Сән мени жутумға һәм туққанлиримниң йениға қайтишқа буйруған вә һәммә ишлиримни оң қилип беридиғанлиғиңни ейтқан едиң. ¹⁰Мән Сениң мәндәк хизмәткариңға көрсәткән барлиқ меһриванлиғиң вә вападарлиғиңға лайиқ әмәсмән. Бурун мән Иордан дәриясидин өткинимдә, қолумда пәқәт бир һасила бар еди. Әнди бу икки топ кишини башлап қайтиватимән. ¹¹Мени акам Әсавниң қолидин қутқузғайсән. Мән униң мени, һәтта хотун вә бала-җақилиримниму өлтүрүветишидин қорқимән. ¹²Һәммә ишлиримни асан қилидиған­лиғиң вә маңа деңиз бойидики қумдәк һәдди-һесапсиз нурғун әвлат беридиғанлиғиң тоғрисида қилған вәдәңни есиңдә тутқайсән.

^13-15Яқуп у йәрдә бир кечә қонуп, өз мелиниң бир қисмини, йәни икки йүз өшкә, жигирмә текә, икки йүз сағлиқ қой, жигирмә қошқар, ботилақлири билән қошуп оттуз чиши төгә, қириқ кала, он буқа, жигирмә мада ешәк вә он һаңга ешәкни акиси Әсавға соға қилишқа таллиди. ¹⁶У бу малларни айрим-айрим пада қилип, һәр бир топ падиға хизмәтчи тайинлап, уларға:

— Силәр алдимда меңивериңлар. Һәр бир топ падиниң арисида бәлгүлүк арилиқ қоюп һайдаңлар, — деди.

¹⁷У йол башлап маңған хизмәтчисигә:

— Акам Әсав саңа учриғанда, әгәр: «Ғоҗайиниң ким? Қәйәргә барисән, алдиңдики бу маллар кимниң?» дәп сориса, ¹⁸сән: «Булар хизмәткариңиз Яқупниң. Бу болса униң ғоҗайини Әсавға қилған соғиси. Өзи кәйнимиздә келиватиду», дәп җавап бәргин, — деди.

^19-20У иккинчи, үчинчи вә башқа падилирини һайдиғанларниң һәммисигә:

— Силәр Әсавға учриғанда: «Хизмәткариңиз Яқуп кәйнимиздә келиватиду!» дейишиңлар керәк, — дәп буйриди.

Яқуп ичидә: «Мән бу соғилар билән униң аччиғини яндурсам, көрүшкән чеғимизда у бәлким мени кәчүрүветәр», дәп ойлиди.

²¹Шуниң билән у соға елип маңғучиларни авал йолға селиветип, кечини шу йәрдә өткүзди.

Яқупниң Худа билән челишиши

²²Шу күни кечидә Яқуп орнидин туруп, икки аяли, икки кичик хотуни вә он бир пәрзәндини елип Яббук дәриясидин өтти. ²³Уларни судин өткүзгәндин кейин, һәммә тәәллуқатлириниму қарши тәрәпкә өткүзүвәтти.

²⁴Өзи болса бу тәрәптә ялғуз қалди. Андин бир Киши келип Яқуп билән таң атқичә челишти. ²⁵У Киши Яқупни йеңәлмәйдиғанлиғиға көзи йетип, униң ямпишиға тегип қойди. Буниң билән Яқупниң сүйиги орнидин чиқип кәтти.

²⁶У Киши:

— Таң атай дәп қалди, Мени қоюп бәр! — деди.

— Сән маңа бәхит ата қилмиғичә, қоюп бәрмәймән, — деди Яқуп.

²⁷У Киши униңдин:

— Исмиң немә? — дәп сориди.

— Исмим Яқуп,^* — дәп җавап бәрди у.

²⁸Һелиқи Киши йәнә:

— Буниңдин кейин исмиң Яқуп әмәс, Исраил^* болсун, чүнки сән Худа вә инсан билән челишип шөһрәт қазандиң, — деди.

²⁹Яқуп Униңдин:

— Ейтқин, сениң исмиң немә? — дәп сориди.

Һелиқи Киши:

— Исмимни сорима, — дәпла, Яқупқа бәхит ата қилди.

³⁰Яқуп:

— Мән Худа билән үзму-үз көрүшкән болсамму, җеним сақ қалди! — деди.

Шуниң билән у бу йәрниң намини Пениәл^* дәп атиди. ³¹Яқуп Пениәлдин йолға чиққанда, күн чиққан еди. Униң сүйиги орнидин чиқип кәткәчкә, асқап маңатти. ³²Шу сәвәптин исраиллар та бүгүн­гичә һайванларниң ямпишиниң сиңирини йемәйду, чүнки Худа Яқупниң ямпишиға тәккән.

33

Яқупниң Әсав билән учришиши

¹Яқуп Әсавниң төрт йүз кишини елип келиватқанлиғини көрүп, пәрзәнтлирини Леяһ, Раһилә вә икки кичик хотуниға бөлүп бәрди. ²У икки кичик хотунини балилири билән биринчи сәптә, Леяһни балилири билән иккинчи сәптә маңдурди. Әң кәйнидә Раһилә билән Йүсүпни маңдурди. ³Яқуп өзи уларниң алдида маңди. У акисиниң алдиға кәлгәндә, беши йәргә тәккидәк йәттә қетим егилип тазим қилди.

⁴Әсав униң алдиға жүгрәп берип, қучақлап сөйүп кәтти, һәр иккиси жиғлишип көрүшти. ⁵Әсав әтрапиға қарап, аяллар вә бали­ларни көрүп:

— Йениңдики бу кишиләр ким болиду? — дәп сориди.

Яқуп:

— Худа қуллириға яхшилиқ қилип, бу балиларни тәғдим қилди, — дәп җавап бәрди.

⁶Андин икки кичик хотуни балилирини башлап алдиға өтүп, Әсавға егилип тазим қилди. ⁷Кәйнидин Леяһ вә униң балилири, ахирида Йүсүп билән Раһиләму униң алдиға өтүп, егилип тазим қилди.

⁸Әсав йәнә:

— Падиларни алдиңда маңдуруштики мәхситиң немә? — дәп сориди.

— Мәхситим — яхши болуп қалайли дәп әвәткән соғамдур, — деди Яқуп.

⁹Бирақ Әсав:

— Укам, мениң тоққузум тәл. Бу нәрсиләр өзәңдә қалсун,— деди.

¹⁰— Яқ, мениң үзүмни қилсаң, соғамни қобул қилғайсән. Сән мени хошаллиқ билән қарши алдиң, дидариңни көргинимдә, Худаниң дидарини көргәндәк болдум. ¹¹Мениң саңа елип кәлгән соғамни қобул қилғайсән, Худа маңа меһриванлиқ қилип кәлмәктә. У маңа еһтияҗлиқ болғанлиримниң һәммисини беғишлиди, — деди Яқуп.

Яқуп Әсавдин соғисини қобул қилишни қайта-қайта тәләп қилғачқа, Әсав ахир наилаҗ қобул қилди.

¹²— Әмсә маңайли! Мән сән билән биллә маңай, — деди Әсав.

¹³Бирақ Яқуп:

— Сән билисән, балилирим йол азавидин бәк аҗизлап кәтти, бу мозай, қозилар техи сүттин айрилмиған, шуңлашқа улардин хәвәр елишим керәк. Әгәр йәнә бир күнла маңидиған болсақ, һәммә кала, қойлар һалак болиду. ¹⁴Сән алдимизда меңип тур. Кала, қой вә балилар қанчилик маңалиса, мәнму шунчилик меңип, сән билән Сәирдә көрүшәй, — дәп җавап қайтурди.

¹⁵— Ундақ болса, мән адәмлиримдин бир нәччини саңа ярдәмгә қалдуруп кетәй, — деди Әсав.

Лекин Яқуп:

— Униңму һаҗити йоқ. Иккимизниң яхши болуп қалғини купайә, — дәп җавап қайтурди.

¹⁶Шуниң билән Әсав шу күнила йолға чиқип, Сәиргә қайтти. ¹⁷Яқуп болса, Суккот йезисиға берип, у йәрдә өзигә өй, маллириға лапас салди. Шуңа у йәрниң исми Суккот^* дәп аталди.

¹⁸Яқуп Паддан-Аррамдин Қанан районидики Шәкәм шәһиригә аман-есән қайтип келип, шәһәр әтрапидики түзләңликкә чедирли­рини тикти. ¹⁹У бу йәрни Һамурниң оғуллиридин йүз күмүч тәңгигә сетивалди. (Шәкәм Һамурниң оғуллириниң бири еди.) ²⁰У бу йәрдә қурван­лиқ суписини ясап, униңға Әл-Әлоһий-Исраил^* дәп нам қойди.

34

Шәкәмниң Динаниң номусиға тегиши

¹Бир күни Яқупниң Леяһтин болған қизи Дина йәрлик қананлиқларниң қизлири билән көрүшкили чиқти. ²У йәрниң қәбилә башлиғи һивилардин болған Һамурниң Шәкәм исимлиқ бир оғли бар еди. У Динани көрүп, тутувелип номусиға тәгди. ³Униңға көйүп қелип, муһәббәт изһар қилди. ⁴У атиси Һамурдин:

— Қандақла болмисун, мошу қизни хотунлуққа елип бәр, — дәп тәләп қилди.

⁵Яқуп қизиниң номусиниң бузулғанлиғидин хәвәр тапти. Лекин у чағда униң оғуллири яйлақта мал беқиватқачқа, у давраң салмай, уларниң келишини күтти. ⁶Шәкәмниң атиси Һамур Яқупниң алдиға қизини сорап кәлгәндә, ⁷Яқупниң оғуллири яйлақтин йеңила кәлгән еди. Улар бу иштин хәвәр тепип, қаттиқ ғәзәпкә кәлди һәм Шәкәмниң Яқупниң қизиниң номусиға тегиши пүтүн исраил қәбилисини һақарәтләйдиған, йүз беришкә тегишлик болмиған сәт иш дәп қариди. ⁸Һамур уларға:

— Оғлум Шәкәм қизиңларни яхши көрүп қапту. Униң уни некайиға елишиға рухсәт қилғайсиләр. ⁹Биз икки қәбилә қуда болайли. Силәрниң қизлириңларни биз алайли, бизниң қизлиримизни силәр елиңлар. ¹⁰Шундақ қилип, силәр бизниң жутимизда халиған йериңларда олтирип, әркин оқәт қилип, йәр-зимин сетивалсаңлар болувериду, — деди.

¹¹Арқидин Шәкәм өзи Динаниң атиси вә қериндашлиридин мундақ дәп илтимас қилди:

— Силәрниң көз алдиңларда меһир-шәпқәткә еришсәм, мәндин немә тәләп қилсаңлар, шуни беримән. ¹²Пәқәт мениң Динани некайимға елишимға рухсәт қилсаңлар, қанчилик тойлуқ тәләп қилсаңлар, қолум көксүмдә.

¹³Шәкәм Яқупниң қизи Динаниң номусиға тәккәнлиги үчүн, Динаниң акилири Шәкәмгә вә униң атиси Һамурға һейлә-микир сөзләр билән җавап қайтурди. ¹⁴Улар:

— Биз сиңлимизни хәтнә қилинмиған кишигә бәрмәймиз. Бундақ қилиш бизгә номус. ¹⁵Пәқәт силәр бир шәртни қобул қилсаңлар, силәрниң тәливиңларға мақул болимиз. Силәр бизгә охшаш һәммә әрлириңларни хәтнә қилдуруңлар. ¹⁶Шундақ болғанда, биз қизлиримизни силәргә беримиз һәм қизлириңларни алимиз вә жутуңларда туруп қелип, бир қәбилә болимиз. ¹⁷Әгәр силәр бизниң хәтнә қилиш тоғрисидики шәртимизни қобул қилмисаңлар, сиңлимизни бу йәрдин елип кетимиз, — деди.

¹⁸Уларниң бу сөзлири Һамур вә униң оғли Шәкәмниң қулиғиға яқти. ¹⁹Шәкәм Яқупниң қизиға көйүп қалған болғачқа, хәтнә қилдурушқа алдириди. У аилисиниң әң һөрмәткә сазавәр әзаси еди. ²⁰Шуниң билән Һамур вә Шәкәм шәһәр дәрвазиси алдидики кишиләр жиғилидиған җайға берип, жут әһлигә:

²¹— Бу кишиләр инақ адәмләр екән. Улар бу йәрдә туруп, сода-сетиқ ишлири билән шуғулланса болғидәк. Бу жут кәң, улар сиғип кетиду. Биз уларниң қизлирини алсақ, улар бизниң қизлиримизни алса болиду. ²²Лекин бу кишиләр бизгә өзгәрткили болмайдиған бир шәртни қоюватиду, йәни бизниң әрлиримиз уларниң әрлиригә охшаш хәтнә қилдурулуши керәк екән. Әгәр биз бу шәртни қобул қилсақ, улар биз билән биллә яшап, бир қәбилә болидикән. ²³Биз уларни бу йәрдә турғузуп қелиш үчүн, бу шәрткә мақул болайли. Шундақ қилғанда, уларниң маллири вә пүтүн тәәллуқатлири бизниң болмамду? — деди.

²⁴Һамур билән Шәкәмниң тәкливини шәһәр дәрвазиси алдида жиғилған пүтүн халайиқ қувәтлиди. Буниң билән шәһәрдики әрләрниң һәммиси хәтнә қилдурулди.

²⁵Үч күндин кейин у йәрдики әрләр өзлирини хәтнә қилдуруп, техи сақаймиғанда, Яқупниң икки оғли, йәни Динаниң өз акилири Шимон билән Лавий қолиға қилич елип, тосалғусизла шәһәргә кирип, шәһәрдики пүтүн әрләрни қирип ташлиди. ²⁶Һәтта Һамур билән оғли Шәкәмниму өлтүрүвәтти. Андин улар Шәкәмниң өйидин Динани елип чиқти.

²⁷Чоң қирғинчилиқтин кейин, Яқупниң башқа оғуллири шәһәрни булаң-талаң қилип, сиңлиси үчүн интиқам алди. ²⁸Улар қой, кала, ешәклирини вә шәһәрниң бағ-варанлиридики барлиқ нәрсиләрни булап кәтти. ²⁹Шундақла улар йәнә барлиқ байлиқлирини, хотун-қизлирини, балилирини һәм өйлиридики бар бисатларни булаң-талаң қилди. ³⁰Яқуп Шимон билән Лавийға:

— Силәр мени балаға тиқтиңлар. Бүгүндин башлап қананлиқлар, пәризиләр вә бу йәрдики башқа қәбилиләр маңа өчмәнлик қилиду. Бизниң адәм санимиз аз, әгәр улар бирлишип бизгә һуҗум қилса, пүтүн аилимиз һалак болиду, — деди.

³¹Лекин улар:

— Ундақта, улар сиңлимизға паһишә аялға қилған муамилини қилсунму?! — дәп җавап қайтурушти.

35

Худаниң Бәйтәлдә Яқупқа бәхит ата қилиши

¹Худа Яқупқа:

— Сән акаң Әсавдин қечип Һаранға маңғиниңда, Бәйтәл шәһиридә саңа көрүнгән Худа Мән болимән. Сән әнди Бәйтәлгә берип, у йәрдә туруп қал вә Мән үчүн бир қурванлиқ суписини яса, — деди.

²Бу чағда Яқуп өз аилисидикиләргә вә униң билән биллә туруват­қанларға:

— Силәр бутлириңларни ташлаветип, өзәңларни паклап пакиз кийимләрни кийиңлар. ³Биз бу йәрдин кетип, Бәйтәл шәһиригә бари­миз. Мән у йәрдә Худаға атап бир қурванлиқ суписини ясимақ­чимән. Чүнки мән қийинчилиққа учрап, мусапир болуп жүргән вақтимда, Худа маңа ярдәм қилип, маңа яр болған еди, — деди.

⁴Буниң билән улар пүтүн бутлирини вә қулиғидики һалқиларни Яқупқа тапшурди. Яқуп бу нәрсиләрни Шәкәм шәһиригә йеқин җайдики емән дәриғиниң түвигә көмүп қойди.

⁵Яқуп вә униң оғуллири йолға чиққан вақитта, Худа әтраптики шәһәрләрниң хәлиқлиригә қорқунуч селип, уларниң кәйнидин қоғлаш­қа җүръәт қилалмайдиған қилип қойди. ⁶Яқуп пүтүн аилисидикиләр билән Қанан райониниң Луз дегән йеригә, йәни һазир Бәйтәл дәп атилидиған җайға йетип кәлди. ⁷Яқуп у йәрдә бир қурванлиқ суписини ясап, у йәрни Әл-Бәйтәл^* дәп атиди. Чүнки у акисидин қечип Һаранға маңғанда, Худа у йәрдә униңға көрүнгән еди.

⁸Бәйтәлгә кәлгәндин кейин, Рибәқаниң баққан аниси Дебора вапат болди. У Бәйтәлниң җәнубидики чоң бир емән дәриғиниң түвигә дәпнә қилинди. У дәрәқ Аллон-Бақут^* дәп аталди.

Худаниң Яқупниң исмини тәкрарлиши

⁹Яқуп Паддан-Аррам районидин Бәйтәлгә қайтип кәлгәндин кейин, Худа униңға йәнә көрүнүп, бәхит ата қилип:

¹⁰— Буниңдин кейин Яқуп әмәс, Исраил атилисән, — деди.

Шуниң билән Худа униң исмини Исраилға өзгәрткәнлигини тәкрарлиди. ¹¹Худа униңға:

— Мән һәммигә қадир Худадурмән. Сән нурғун әвлат тепип көпәйгин. Нурғун хәлиқләр сениң нәслиңдин барлиққа келиду. Сән нурғун падишаларниң бовиси болисән. ¹²Мән Ибраһимға вә Исһаққа вәдә қилип бәрмәкчи болған зиминни саңа вә сениң әвлатлириңғиму тәғдим қилимән, — деди.

¹³Худа бу сөзни қилип болуп, Яқуп билән сөзләшкән йәрдин кәтти. ¹⁴Яқуп Худа өзигә сөзлигән җайда бир хатирә таш тиклиди. Униң үстигә Худаға атап шарап вә яғ қуйди. ¹⁵У Худа өзигә көрүнгән бу җайни Бәйтәл^* дәп атиди.

Раһиләниң туғутта өлүп кетиши

¹⁶Яқуп вә аилисидикиләр Бәйтәлдин йолға чиқип, Әфрата шәһиригә аз қалғанда, Раһиләниң толғиғи тутуп, туғути қийин болди. ¹⁷Толғақ чидиғусиз қаттиқ кәлгәндә, туғут аниси униңға:

— Қорқма, йәнә бир оғул туғисән, — деди.

¹⁸Униң җени тумшуғиға келип, нәпәси тохтай дегәндә, балисиға Бинъони^* дәп исим қойди. Балиниң дадиси болса, униңға Бинямин^* дәп исим қойди.

¹⁹Раһилә вапат болуп, Әфратаға, йәни һазир Бәйтләһәм дәп атилидиған шәһәргә маңидиған йолниң бойиға дәпнә қилинди. ²⁰Яқуп Раһиләниң қәбриниң үстигә бир хатирә таш қойған еди, бу таш һазирғичә бар. ²¹Андин Исраил (Яқуп) өз сәпирини давамлаштуруп, Мигдал-Едир дегән йәрдин өтүп чедирини тикти.

Яқупниң оғуллири

²²Исраил у йәрдә турған вақтида, униң тунҗа оғли Рубен атисиниң кичик хотуни Билһа билән бир орунда йетип, бузуқчилиқ қилди. Исраил буниңдин хәвәр тапти.

Яқупниң он икки оғли болуп, ²³Леяһтин туғулғанлири: тунҗа оғли Рубен, андин Шимон, Лавий, Йәһуда, Иссакар вә Зәбулунлардур. ²⁴Раһиләдин туғулғанлири: Йүсүп вә Биняминдур. ²⁵Раһиләниң қиз хизмәткари Билһадин туғулғанлири: Дан вә Нафталидур. ²⁶Леяһниң қиз хизмәткари Зилпадин туғулғанлири болса: Гад вә Ашердур. Бу оғулларниң һәммиси Паддан-Аррамда туғулған еди.

Исһақниң аләмдин өтүши

²⁷Яқуп атиси Исһақниң йениға, йәни Мамрә дегән йәргә кәлди. Мамрә болса Кириат-Арба, йәни Һибронниң йенида болуп, бу дәл Ибраһим билән Исһақ турған җай еди. ²⁸Исһақ йүз сәксән яш өмүр сүрди. ²⁹У узақ өмүр сүрүп, әҗдатлириниң қешиға кәтти. Уни оғуллири Әсав билән Яқуп дәпнә қилди.

36

Әсавниң әвлатлири

¹Төвәндикиләр Әсавниң әвлатлиридур. Әсавниң йәнә бир исми Идом еди. ²Әсав бир қанчә Қанан қизлирини әмригә алған болуп, улар хитлардин Елонниң қизи Адә, һивилардин Зибионниң оғли Анаһниң қизи Оһолибама, ³Исмаилниң қизи, Небайотниң сиңлиси Басиматлардур. ⁴Адәдин Әлифаз туғулди. Басиматтин Рәул туғулди. ⁵Оһолибамадин Йеуш, Ялам вә Кораһлар туғулди. Әсавниң бу оғуллириниң һәммиси Қананда туғулди.

⁶Әсав аяллири, пәрзәнтлири, аилисидики пүтүн адәмлири, пүтүн қой-кала вә Қананда тапқан мал-мүлүклирини елип, иниси Яқуптин айрилип, башқа йәргә көчүп кәтти. ⁷Бу иккисиниң қой-кала вә башқа тәәллуқатлири нурғун болғачқа, бу йәр уларға йетишмигән еди. ⁸Шуңа Әсав, йәни Идом Сәир тағлиқ райониға берип турди.

⁹Төвәндикиләр идирлиқ райони Сәирдики идомлиқларниң атиси Әсавниң әвлатлиридур. ^10-13Әсавниң аяли Адә бир оғул туғди. Униң исми Әлифаз болуп, униңдин бәш оғул төрәлди. Улар: Тәман, Омар, Зәфо, Гатам вә Кәназлардур. Әлифазниң кичик хотуни Тимна бир оғул туғди. Униң исми Амаләк еди.

Әсавниң аяли Басимат бир оғул туғди. Униң исми Рәул еди. Рәулдин төрт оғул төрәлди. Улар: Наһат, Зәраһ, Шамма вә Миззалардур.

¹⁴Әсавниң аяли Оһолибама Зибионниң нәвриси болса, Анаһниң қизи болуп, у Әсавға үч оғул туғуп бәрди. Улар: Йеуш, Ялам вә Кораһ­­лардур.

¹⁵Әсавниң әвлатлири төвәндики қәбилиләрниң қәбилә башлиқлири болди: Әсавниң тунҗа оғли Әлифаз Идом районидики тиман, омар, зәфо, кәназ, ¹⁶кораһ, гатам вә амаләк қатарлиқ қәбилиләрниң атисидур. Жуқуридики қәбилиләрниң нами Әсавниң аяли Адәдин болған әвлатларниң исимлиридур.

¹⁷Әсавниң оғли Рәул болса Идом районидики наһат, зәраһ, шамма вә мизза қатарлиқ қәбилиләрниң атисидур. Жуқуридики қәбилиләрниң нами Әсавниң аяли Басиматтин болған әвлатларниң исимлиридур.

¹⁸Йеуш, Ялам вә Кораһлар Әсавниң аяли Анаһниң қизи Оһолибама­дин туғулған болуп, улар өз намлиридики қәбилиләрниң атисидур. ¹⁹Жуқуридики қәбилиләр вә қәбилә башлиқлири Әсав, йәни Идомниң әвлатлиридур.

Сәирниң әвлатлири

^20-21Идом районида олтиришлиқ аһалиләр төвәндики қәбилиләр­гә бөлүнгән. Улар: лотан, шобал, зибион, анаһ, дишон, әзәр вә дишанлардин ибарәт. Бу қәбилиләрниң намлири қәбилә башлиқ­лириниң исимлири билән аталған болуп, бу кишиләр һоритлардин болған Сәирниң әвлатлиридур.

²²Лотанниң оғуллири: Һори вә Һимам болуп, Тимна болса Лотан­ниң сиңлисидур.

²³Шобалниң оғуллири: Алван, Манаһат, Әбал, Шефо вә Онам­лардур.

²⁴Зибионниң оғуллири: Айя вә Анаһтур. (Чөлдә атисиниң ешәк­лирини беқиветип, аршаңларни байқиған дәл мана шу Анаһ еди.)

²⁵Анаһниң балилири: оғли Дишон вә қизи Оһолибамадур. ²⁶Дишон­ниң оғуллири: Һәмдан, Әшбан, Итран вә Кәранлардур.

²⁷Әзәрниң оғуллири: Билһан, Зааван вә Аканлардур.

²⁸Дишанниң оғуллири: Уз вә Аррандур.

^29-30Һоритлардин болған қәбилә башлиқлириниң исимлири Лотан, Шобал, Зибион, Анаһ, Дишон, Әзәр вә Дишанлардур. Кейинчә бу башлиқларниң исимлири Сәир районидики һоритлардин болған өз қәбилилириниң намлириға айланди.

Идомдики падишалар

³¹Исраилларниң техи падишаси болмай туруп, төвәндики падиша­лар Идомға һөкүмранлиқ қилди:

³²Беорниң оғли Бела. У турған шәһәрниң нами Динһаба еди.

³³Бела өлгәндин кейин, орниға босралиқ Зәраһниң оғли Йобаб чиқти.

³⁴Йобаб өлгәндин кейин, орниға Тәмани районидин кәлгән Хушам чиқти.

³⁵Хушам өлгәндин кейин, орниға Бедадниң оғли Хадад чиқти. У мидиянларни Моабта тар-мар қилған. У турған шәһәрниң нами Авит еди.

³⁶Хадад өлгәндин кейин, орниға масриқалиқ Самла чиқти.

³⁷Самла өлгәндин кейин, орниға дәрия бойиға җайлашқан Риһубот­тин кәлгән Шаул чиқти.

³⁸Шаул өлгәндин кейин, орниға Акборниң оғли Баал-Ханан чиқти.

³⁹Акборниң оғли Баал-Ханан өлгәндин кейин, орниға Хадад чиқти. У турған шәһәрниң нами Пау еди. Униң аяли Мәһетабел болса Мезаһабниң қизи болған Матридниң қизи еди.

^40-43Әсав Идомдики тимна, алва, йәтәт, оһолибама, әла, пинон, кәназ, тәман, мибсар, магдийәл вә ирам қатарлиқ қәбилиләрниң атиси болуп, бу қәбилиләрниң намлири өз қәбилә башлиқлириниң исимлиридин кәлгән. Жуқурқи қәбилиләр олтирақлашқан җайлар шу қәбилиләрниң нами билән аталди.

37

Йүсүп вә униң қериндашлири

¹Яқуп өз атиси турған Қанан районида олтирақлишип қалди. ²Төвәндикиләр Яқупниң аилисиниң иш-излиридур.

Йүсүп он йәттә яшқа киргән чағлирида, һемишәм атисиниң кичик хотунлири Билһа вә Зилпаниң оғуллириға ярдәмлишип, қой баққили чиқатти. У акилириниң қилған яман ишлирини атисиға мәлум қилип туратти. ³Исраил Йүсүпни башқа оғуллиридин көпирәк яхши көрәтти. Чүнки Йүсүп униң қериған вақтида тапқан балиси еди. Исраил Йүсүпкә бир ала тон тиктүрүп бәрди. ⁴Атилири­ниң уни өзлиридин артуқ көридиғанлиғини сәзгән акилири Йүсүпкә шунчилик өчмәнлик қилаттики, һәтта униңға силиқ гәпму қилматти.

⁵Бир күни Йүсүп чүш көрүп, уни акилириға ейтип бәрди. Улар униңға бурунқидинму өч болуп кәтти. ⁶У:

— Қулақ селиңлар! Көргән чүшүмни силәргә ейтип берәй. ⁷Биз һәммимиз етизда буғдай бағлаватқидәкмиз. Мениң бағлиған буғдийим тиклинип түз турғидәк, силәрниң бағлиғанлириңлар мениңкиниң әтрапида бешини егип тазим қилип турғидәк! — деди.

⁸Акилири униңдин:

— Сән падиша болуп, бизгә һөкүмранлиқ қилмақчиму? — дәп сориди. Йүсүп чүшини акилириға өрүп бәргәнлигидин, улар униңға техиму өч болуп кәтти.

⁹Кейин Йүсүп йәнә бир чүш көрүп, униму акилириға ейтип берип, уларға:

— Мән йәнә бир чүш көрүптимән. Чүшүмдә қуяш, ай вә он бир юлтуз маңа тазим қилип турғидәк! — деди.

¹⁰Йүсүп бу чүшни атисиғиму ейтип бәрди. Атиси уни әйипләп:

— Қандақ чүш бу? Сән анаң, акилириң вә мениң саңа баш егип тазим қилишимизни ойламсән? — деди.

¹¹Буниң билән Йүсүпниң акилири униңға интайин көрәлмәслик қилишидиған болуп қалди. Лекин атиси бу ишни көңлигә пүкүп қойди.

Йүсүпниң Мисирға сетилиши

¹²Бир күни Йүсүпниң акилири Шәкәмдики яйлаққа атисиниң қойлирини баққили барған еди.

¹³Исраил Йүсүпкә:

— Акилириң Шәкәмдә қой беқиватиду. Сән уларниң йениға берип йоқлап кәлгин, — деди.

— Мақул, барай, — дәп җавап бәрди Йүсүп.

¹⁴Атиси униңға:

— Сән акилириңниң вә падиларниң аман-есән яки әмәслигини көрүп келип, маңа хәвәр қилғин, — деди. Буниң билән атиси Һиброн җилғисидин уни йолға салди.

Йүсүп Шәкәмгә берип, ¹⁵далада акилирини издәп жүргәндә, бир киши уни көрүп:

— Кимни издәватисән? — дәп сориди.

¹⁶— Акилиримни издәватимән. Уларниң қәйәрдә қой беқиватқан­лиғини ейтип бәрсиңиз, — деди у.

¹⁷У киши:

— Улар кетип қалди. Уларниң Дотанға бармақчи болғанлиғини аңлидим, — деди.

Шуниң билән Йүсүп акилириниң кәйнидин меңип, уларни Дотандин тапти.

¹⁸Улар Йүсүпни жирақтин көрүп, у йетип кәлгичә мәслиһәтлишип, уни өлтүрүвәтмәкчи болушти. ¹⁹Улар өз ара:

— Һелиқи чүш атиси кәпту. ²⁰Мундақ қилайли! Биз уни өлтүрүп, өлүгини сүйи қуруп кәткән қудуққа ташлаветип, жиртқуч һайван йәп кетипту, дәйли. Қени, униң чүшиниң әмәлгә ашқинини бир көрәйли, — дейишти.

²¹Уларниң сүйиқәстини аңлиған Рубен Йүсүпни қутқузувалмақчи болуп:

— Уни өлтүрсәк болмайду! ²²Уни зәхимләндүрмәй, чөлдики сүйи қуруп кәткән бу қудуққа ташлавәтсәкла болди, — деди.

Униң бундақ дейишидики мәхсәт, кейин Йүсүпни бир амал қилип, уларниң қолидин қутулдуруп, атисиға қайтуруп бериш еди.

^23-24Йүсүп акилириниң йениға келиш биләнла, улар уни тутуп, учиси­дики ала тонини салдурувелип, уни бир сусиз қудуққа ташлавәтти.

²⁵Улар тамаққа олтарғинида, бир топ исмаил қәбилисидин болған содигәрләр карвининиң Гилиадтин Мисир тәрәпкә кетиватқан­лиғини көрди. Улар төгилиригә дора-дәрмәк, мәлһәм вә мурмәк­киләрни артип кәлгән еди. ²⁶Йәһуда өз қериндашлириға:

— Бизниң өз инимизни өлтүрүп, җинайитимизни йошурушимиз­ниң пайдиси немә? ²⁷Уни өзимиз қол селип өлтүргинимиздин көрә, исмаилларға сетивәткинимиз түзүк. У қандақла болмисун бизниң инимиз, бизниң қан қериндишимиз, — деди. Қериндашлири буниңға қошулди. ²⁸Шуңа Мидияндин кәлгән исмаил қәбилисидики содигәрләр у йәрдин өткәндә, Йүсүпниң акилири уни қудуқтин чиқирип, жигирмә күмүч тәңгигә баһалишип, исмаилларға сетивәтти. Бу кишиләр Йүсүпни Мисирға елип кәтти.

²⁹Йүсүп содигәрләргә сетилғанда, Рубен йоқ еди. У қайтип кәлгәндин кейин, қудуқниң йениға берип, Йүсүпниң йоқлиғини көрүп, ечинған һалда кийимлирини житип, ³⁰қериндашлири турған йәргә берип:

— Йүсүп йоқ! Өйгә қандақ баримән? — деди.

³¹Буниң билән улар өшкидин бирни боғузлап, Йүсүпниң ала тонини өшкиниң қениға миләп, ³²атисиниң алдиға апирип:

— Биз бу ала тонни тепивалдуқ, бу Йүсүпниңму қандақ? — деди.

³³Яқуп бу тонни тонуп:

— Бу мениң оғлумниңғу! У җәзмән жиртқуч һайванларға йәм бопту! — деди.

³⁴Яқуп һәсрәттә кийимлирини житип ташлап, матәм кийимини кийип, оғли үчүн узунғичә һаза тутти. ³⁵Униң қиз-оғуллириниң һәммиси униңға тәсәлла бәрсиму, қобул қилмиди. У:

— Мән таки өлгичә, оғлумға һаза тутимән! — деди.

У оғли Йүсүп үчүн давамлиқ һәсрәт чәкти.

³⁶Шу арилиқта Мидияндин кәлгән һелиқи содигәрләр Йүсүпни Мисирға апирип, уни падишаниң бир әмәлдари — ясавуллар башлиғи болған Потифарға сетивәткән еди.

38

Йәһуда билән Тамар

¹Шу күнләрдә Йәһуда өз қериндашлириниң йенидин кетип, Адуллам йезисидики Һира дегән кишиниң йениға чүшти. ²Йәһуда у йәрдә имансиз қананлиқ Шуаниң қизи билән тонушуп, уни некайиға алди. ³Қиз һамилдар болуп, бир оғул туғди. Йәһуда униң исмини Ер қойди. ⁴Қиз йәнә һамилдар болуп, иккинчи оғлини туғди. Униң исмини Онан қойди. ⁵Кейин үчинчи оғлини туғди. Униң исмини Шалаһ дәп қойди. Шалаһ туғулғанда, улар Кәзип дегән йәрдә еди.

⁶Йәһуда тунҗа оғли Ергә Тамар исимлиқ бир қизни елип бәрди. ⁷Ерниң қилиғи Пәрвәрдигарниң нәзәридә яман болғачқа, Пәрвәр­дигар униңму җенини алди.

⁸Бу чағда Йәһуда Ерниң иниси Онанға:

— Сән берип йәңгәң билән өйлинип, акаңниң нәслини давамлаш­тур. Бу сениң қилишқа тегишлик борчуң, — деди.

⁹Лекин Онан туғулидиған бала өзиниң болмайдиғанлиғини билип, һәр қетим йәңгиси билән бир орунда ятқанда акисиға нәсил қалдурмаслиқ үчүн, мәхсәтлик һалда уруқни йәргә ақтуруветәтти. ¹⁰Униң қилмишлири Пәрвәрдигарниң нәзәридә яман болғачқа, Пәрвәрдигар униңму җенини алди.

¹¹Андин Йәһуда келини Тамарға:

— Оғлум Шалаһ чоң болғичә, атаңниң өйидә тул олтирип турғин, — деди. У Шалаһниңму икки акисидәк өлүп кетишидин қорқуп, шундақ дегән еди. Шуңа Тамар атисиниң өйигә қайтип кәтти.

¹²Мәлум мәзгилдин кейин, Йәһуданиң аяли болған Шуаниң қизи аләмдин өтти. Қарилиқ тутуш вақти өткәндин кейин, у адулламлиқ дости Һира билән биллә Тимнаһ дегән йәргә барди. У йәрдә униң хизмәтчилири қой қирқивататти.

¹³Бири Тамарға қейинатисиниң Тимнаһ дегән йәргә қой қирқи­ғили баридиғанлиғини ейтқан еди. ¹⁴Буниңдин хәвәр тапқан Тамар тул хотунлуқ кийимини селиветип, башқа кийимләрни кийивелип, башқиларға өзини тонутмаслиқ үчүн үзигә пәрәнҗә тартип, Тимнаһ йоли үстидики Енаим шәһириниң дәрвазисиға берип олтарди. Чүнки у Йәһуданиң кичик оғли Шалаһ чоң болуп қалған болсиму, Йәһуданиң өзини униңға некалимайдиғанлиғиға көзи йәткән еди.

¹⁵Йәһуда уни көргинидә, паһишә аял дәп қариди, чүнки у үзини йепивалған еди. ¹⁶Йәһуда униң өз келини екәнлигини билмәй, йолниң четигә берип, униңдин:

— Немә тәләп қилисән? — дәп сориди.

— Мән билән бир орунда ятсиңиз маңа немә берисиз? — деди Тамар.

¹⁷— Маллиримниң ичидин бир оғлақ әвәтип беримән, — дәп җавап бәрди у.

— Хоп, оғлақни әкелип бәргичә, бирәр нәрсиңизни гөрүгә қоюп кетиң, — деди Тамар.

¹⁸— Гөрүгә немә тәләп қилисән? — дәп сориди у.

Тамар:

— Бойнуңизға есиқлиқ мөрүңиз билән қолуңиздики һасиңизни, — деди.

Шуниң билән Йәһуда бу нәрсиләрни Тамарға берип, униң билән бир орунда ятти, Тамар һамилдар болуп қалди. ¹⁹Тамар атисиниң өйигә қайтип берип, үзидики пәрәнҗисини еливетип, туллуқ кийимлирини қайта кийивалди.

²⁰Йәһуда дости Һирани у аялға бир оғлақ апирип берип, гөрүгә қойған нәрсилирини қайтуруп келишкә әвәтти. Лекин Һира уни тапалмиди. ²¹Һира Енаим шәһиридики кишиләрдин:

— Бурун йол бойида турған һелиқи паһишә аял нәгә кәтти? — дәп сориди.

Улар:

— Бу йәрдә паһишә аял задила болуп бақмиған, — дәп җавап беришти.

²²Һира Йәһуданиң йениға берип, униңға:

— Уни тапалмидим. Униң үстигә шу йәрлик кишиләр: «Бу йәрдә паһишә аял болуп баққан әмәс!» дейишиду, — деди.

²³Йәһуда униңға:

— Бопту, у нәрсиләрни алса алсун, башқиларниң мәсқирисигә қал­майли. Һәр һалда мән оғлақни әвәттим, бирақ сән уни тапалмапсән, — деди.

²⁴Үч айчә өткәндин кейин, бири Йәһудаға:

— Келиниң Тамар бузуқчилиқ қилип, һамилдар бопту, — деди.

— Уни әкелип отқа ташлаңлар! — дәп ғәзәп билән буйруқ қилди Йәһуда.

²⁵Тамар өйдин елип чиқилғанда, қейинатисиға адәм әвәтип:

— Мән бу нәрсиләрниң егисидин һамилдар болдум. Қарап беқиң! Бу мөр вә һаса кимниң? — деди.

²⁶Йәһуда бу нәрсиләрни тонуп:

— Буниңға мән әйиплик! Мән әслидә уни оғлум Шалаһқа елип беришим керәк еди, — деди.

Шуниңдин кейин Йәһуда униң билән қайта бир орунда ятмиди.

²⁷Тамар ай-күни тошқанда, қош гезәккә һамилдар болғанлиғини билди. ²⁸Униң толғиғи тутуп, бир балиниң бир қоли чиқти. Туғут аниси у қолни тутуп, униңға қизил жип бағлап қоюп:

— Бу авал туғулғини, — деди. ²⁹Лекин бала қолини тартип әкирип кетип, йәнә бири авал туғулди. Шуңа туғут аниси:

— Сән талишип, қандақму қериндишиңниң алдида чиқивалдиң? — дәп, балиниң исмини Парәс^* дәп қойди. ³⁰Кәйнидин қизил жип бағлап қоюлғини туғулди. Униң қолиға қип-қизил жип бағланған болғачқа, униңға Зәраһ^* дәп исим қойди.

39

Йүсүп билән Потифарниң аяли

¹Исмаил қәбилисидики содигәрләр Йүсүпни Мисирға әкелип, Мисир падишасиниң бир әмәлдари — ясавуллар башлиғи Потифарға сатқан еди. ²Пәрвәрдигар Йүсүпкә яр болуп, униң һәммә ишлирини оң қилди. У мисирлиқ ғоҗайининиң өйидә турди. ³Потифар Пәрвәрдигарниң Йүсүпкә яр болуп, униң һәммә ишлирини оң қилғанлиғини байқиди. ⁴Потифар униңдин рази болуп, уни шәхсий ярдәмчи қилип, аилә ишлири вә пүткүл тәәллуқатини башқурушқа тайинлиди. ⁵Шу вақиттин башлап Пәрвәрдигар Потифарниң пүтүн аилисигә, мал-чарвилириға вә териқчилиғиға бәхит ата қилди. ⁶Потифар һәммини Йүсүпниң башқурушиға тапшуруп, өзиниң йемәк-ичмигидин башқа, һеч иш билән кари болмайдиған болди.

Йүсүп келишкән, чирайлиқ жигит еди. ⁷Узун өтмәй униңға ғоҗайининиң аялиниң көзи чүшүп қелип, униңға:

— Кәл, мән билән бир орунда ят! — деди.

⁸Йүсүп рәт қилип:

— Ойлап көрүң, ғоҗайиним барлиқ тәәллуқатини мениң баш­қурушумға тапшурди. Мән болғачқа, у пүтүн аилә ишлириға баш қатурмайду. ⁹Бу аилидә мән униңға охшаш һоқуқлуқ. Сиздин башқа һәммини маңа тапшурди. Сиз униң аяли турсиңиз, мән қандақму бундақ әхлақсиз ишни қилип, Худаниң алдида гунакар болай? — деди.

¹⁰Потифарниң аяли һәр күни шерин сөзләр билән Йүсүпни өзигә қаратсиму, Йүсүп униң билән бир орунда ятмақ түгүл, униң билән бир йәрдә олтиришниму рәт қилип кәлди.

¹¹Бир күни Йүсүп өз иши билән өйгә кирди. У чағда өйдә башқа хизмәтчиләр йоқ еди. ¹²Потифарниң аяли Йүсүпниң тониға есиливелип:

— Кәлгин, бир орунда ятайли! — деди. Бирақ Йүсүп қечип, ташқи­риға чиқип кәтти. Тони болса, аялниң қолида қалди. ¹³У Йүсүпниң тонини ташлап қечип чиқип кәткинини көрүп, ¹⁴чуқан селип, өй хизмәтчилирини чақирип, уларға:

— Қараңлар, ерим әкәлгән ибраний қул бизгә һақарәт кәлтүрди. У мениң һоҗрамға кирип, номусумға тәгмәкчи болған еди, мән авазимниң баричә вақиридим. ¹⁵У мениң вақириғинимни аңлап, тонини елишқиму үлгирәлмәй, қечип чиқип кәтти, — деди.

¹⁶У Йүсүпниң тонини бәрмәй, ериниң келишини күтти. ¹⁷Ери кәлгәндә, униңға мундақ деди:

— Сиз әкәлгән һелиқи ибраний қул мениң һоҗрамға кирип, маңа һақарәт кәлтүрди. ¹⁸Мән вақириған едим, у тонини елишқиму үлгирәлмәй, қечип чиқип кәтти.

¹⁹Йүсүпниң ғоҗайини аялиниң: «Сениң қулуңниң маңа қилған муамилиси мана!» дегән сөзини аңлап, интайин ғәзәпләнди. ²⁰У Йүсүпни тутуп, орда зинданиға қамап қойди. Буниң билән Йүсүп у йәрдә қамақта болуп қалди.

²¹Лекин Пәрвәрдигар Йүсүпкә яр болуп, униңға меһир-шәпқәт көрсәтти. Шуңа зиндан башқурғучи уни яхши көрүп қелип, ²²уни зиндандики башқа җинайәтчиләрни башқуруш вә зиндан ишлириға җавапкәр болушқа тайинлиди. ²³Йүсүп җавапкәр ишларға зиндан башқурғучи баш қатурмайдиған болди. Чүнки Пәрвәрдигар Йүсүпкә яр болғачқа, у башқурған һәммә ишлар оңушлуқ болған еди.

40

Йүсүпниң түрмидашлириниң чүшлиригә тәбир бериши

¹Мәлум мәзгил өткәндин кейин, Мисир падишасиниң баш шарап қуйғучиси билән баш навайи падишаниң алдида хаталиқ өткүзди. ²Падиша ғәзәплинип, ³бу икки жуқури әмәлдарни ясавул мәһкимисидики зинданға, Йүсүп билән бир йәргә қамиди. ⁴Ясавул беги Йүсүпни бу икки әмәлдарни күтүшкә орунлаштурди. Улар зинданда бир мәзгил биллә турди.

⁵Бир күни кечидә баш шарап қуйғучи билән баш навай чүш көрди. Иккисиниң көргән чүшлириниң мәнаси охшиматти. ⁶Әтиси әтигәндә Йүсүп уларни йоқлап киргинидә, уларниң көңлиниң беарамлиғини билди. ⁷У улардин:

— Силәр бүгүн неманчила ғәмкин? — дәп сориди.

⁸Улар:

— Иккимиз ахшам чүш көрдуқ, лекин чүшүмизниң мәнасини йешип беридиған адәм йоқ, — дәп җавап беришти.

Йүсүп уларға:

— Чүшкә тәбир бериш қабилийити Худадин келиду. Чүшүңларни маңа ейтип бериңлар, — деди.

⁹Буниң билән баш шарап қуйғучи мундақ деди:

— Чүшүмдә алдимда бир түп үзүм көчитиниң турғанлиғини көрдүм. ¹⁰Көчәттә үч тал жумран шах болуп, көчәт бихлаш биләнла чечәкләп, мевә пишти. ¹¹Қолумда падишаниң шарап җами болуп, мән үзүмләрни үзүп, ширнисини җамға сиқип, җамни падишаға сундум.

¹²Йүсүп мундақ деди:

— Бу чүшниң мәнаси мундақ: Үч жумран шах — үч күнни көрситиду. ¹³Үч күндин кейин падиша сизгә кәңчилик қилип, әсли мәнсивиңизни беридикән. Сиз падишаға бурун баш шарап қуйғучи болған вақтиңиздикидәк йәнә шарап тутидикәнсиз. ¹⁴Амма ишлириңиз оңушлуқ болғанда, мени унтуп қалмай, маңа һисдашлиқ қилғайсиз. Падиша алдида мениң үчүн гәп қилип, зиндандин чиқишимға ярдәм қилғайсиз. ¹⁵Мән әслидә ибраниймән, жутумдин наһәқ тутуп келингәнмән. Мисирдиму мени зинданға ташлиғидәк бирәр яман иш қилғиним йоқ.

¹⁶Йүсүпниң баш шарап қуйғучиниң чүшигә яхши тәбир бәргәнлигини көргән баш навай Йүсүпкә мундақ деди:

— Мәнму бир чүш көрүптимән. Чүшүмдә бешимда үч севәттә нан бармиш. ¹⁷Әң үстидики севәттә падиша йәйдиған һәр хил ундин пиширилған назу-немәтләр бармиш, лекин уларни учар қанатлар йәватқидәкмиш.

¹⁸Йүсүп мундақ деди:

— Бу чүшниң мәнаси мундақ: Үч севәт үч күнни көрситиду. ¹⁹Үч күндин кейин падиша каллиңизни елип, җәсидиңизни дәрәққә асидикән, тениңизни болса учар қанатлар йәйдикән.

²⁰Үч күндин кейин падишаниң туғулған күни болуп, падиша өз әмәлдарлириға зияпәт бәрди. У баш шарап қуйғучи билән баш навайни зиндандин чиқирип, әмәлдарларниң алдиға елип кәлди. ²¹У баш шарап қуйғучиниң мәнсивини әслигә кәлтүрди. ²²Баш навайни болса, дарға асти. Бу ишлар дәл Йүсүпниң тәбиридәк болуп чиқти. ²³Лекин баш шарап қуйғучи Йүсүпни есидин чиқирип, уни пүтүнләй унтуп қалди.

41

Йүсүпниң падишаниң чүшигә тәбир бериши

¹Икки жилдин кейин Мисир падишаси мундақ бир чүш көрди: Чүшидә у Нил дәриясиниң бойида турупту. ²Йәттә сағлам һәм семиз кала дәриядин чиқип, қирғақтики қомучлуқта отлапту. ³Арқидин сәт вә қотур йәттә кала чиқип, қирғақтики йәттә семиз калиниң йенида турупту. ⁴Бу йәттә қотур кала һелиқи йәттә семиз калини йәветипту, у чағда падиша ойғинип кетипту.

⁵У қайта уйқиға кетип, йәнә бир чүш көрди: У бир түп буғдайниң толуқ вә йетилгән йәттә данә башақ чиқарғанлиғини көрүпту. ⁶Кәйнидин һелиқи буғдай йәнә иссиқ шамалдин солишип қалған дансиз йәттә башақ чиқирипту. ⁷Бу йәттә башақ һелиқи толуқ йетилгән йәттә башақни жутуветипту. Падиша ойғанса, бу чүши екән. ⁸Таң атқанда падиша беарам болуп, адәм әвәтип, Мисирдики пүтүн тәбирчиләр билән данишмәнләрни чақиртип, чүшлирини уларға ейтип бәрди. Лекин униң чүшлиригә һеч ким тәбир берәлмиди.

⁹Бу чағда баш шарап қуйғучи падишаға мундақ деди:

— Бүгүн ойлап бақсам, мениң өткүзгән хаталиғим есимгә кәлди. ¹⁰Бир қетим җанаплири бизгә қаттиқ ғәзәплинип, баш навай билән мени ясавул мәһкимисидики зинданға қамитип қойған едила. ¹¹Бир күни кечидә биз иккилимиз чүш көрүптуқ. Көргән чүшлиримизниң мәнаси охшиматти. ¹²У чағда бир ибраний яш жигит биз билән бир зинданда еди. У әслидә ясавул бегиниң хизмәткари екән. Иккимиз чүшүмизни униңға ейтип бәрсәк, у чүшүмизгә тәбир бәргән еди. ¹³Нәтиҗидә ишлар дәл униң тәбиридәк болуп чиқти. Җанаплири мениң мәнсивимни әслигә кәлтүрүп, баш навайни дарға астила.

¹⁴Падиша Йүсүпни чақирип келишкә адәм әвәтти. Улар дәрһал берип, уни зиндандин чиқирип, чач-сақаллирини чүшәртип, кийим­лирини йеңилап, падишаниң алдиға елип кәлди. ¹⁵Падиша униңға:

— Мән бир чүш көргән едим. Чүшүмгә һеч ким тәбир берәлмиди. Бирақ аңлишимчә, сән тәбир берәләйдикәнсән, — деди.

¹⁶Йүсүп:

— Җанаплири, мән шәхсән өзәм чүшкә тәбир берәлмәймән, лекин Худа өзлиригә яхши тәбир бериду, — дәп җавап бәрди.

¹⁷Падиша мундақ деди:

— Чүшүмдә мән Нил дәриясиниң бойида туруптимишмән. ¹⁸Йәттә сағлам һәм семиз кала дәриядин чиқип, қирғақтики қомучлуқта отлавататти. ¹⁹Арқидин йәнә йәттә сәт қотур вә оруқ кала дәриядин чиқти. Мән бурун Мисирда бундақ қорқунучлуқ кала көрүп бақмиған едим. ²⁰Бу қотур калилар һелиқи семиз калиларни йәвәтти, ²¹лекин йәнила бурунқидәк сәт едики, семиз калиларни йәвәткәндәк турматти. Бу чағда мән ойғинип кәттим.

²²Кәйнидин йәнә бир чүш көрдүм. Чүшүмдә бир түп буғдай йәттә данә толуқ вә йетилгән башақ чиқарди. ²³Кәйнидин йәнә йәттә данә иссиқ шамалдин солишип кәткән аҗиз вә дансиз башақ чиқарди. ²⁴Бу дансиз башақлар һелиқи толуқ йетилгән данлиқ башақларни жутувәтти. Мән бу чүшни тәбирчиләргә ейтип бәргән едим, лекин һеч ким тәбир берәлмиди.

²⁵Йүсүп падишаға мундақ деди:

— Бу икки чүшниң мәнаси бирдур. Худа Өзи қилмақчи болған ишларни җанаплириға алдин-ала билдүрүпту. ²⁶Йәттә семиз кала йәттә жилни көрситиду. Толуқ йетилгән йәттә башақму йәттә жилни көрситиду. Бу икки чүшниң мәнаси охшаш. ²⁷Кәйнидин чиққан йәттә қотур кала билән иссиқ шамалдин солишип кәткән йәттә дансиз башақ болса, йәттә ачарчилиқ жилни көрситиду. ²⁸Демәк, мән һели өзлиригә дегинимдәк, Худа Өзи қилмақчи болған ишларни җанаплириға алдин-ала көрситипту. ²⁹Пүтүн Мисирда мисли көрүлмигән йәттә баяшәтчилик жил болиду. ³⁰Кәйнидин йәттә ачарчилиқ жил болуп, пүткүл Мисирни ачарчилиқ қаплап, илгирики баяшәт жилларни кишиләрниң ядидин чиқириветиду. ³¹Ачарчилиқ апити шундақ қаттиқ болидуки, кишиләр бурунқи баяшәт жилларни унтуп кетиду. ³²Җанаплириниң охшаш икки чүш көрүшлири, Худаниң бу ишларни пат арида җәзмән әмәлгә ашуридиғанлиғини билдүриду.

³³Шуниң үчүн җанаплириниң дөләтни башқурушқа әқил-парасәтлик вә жирақни көрәләйдиған бир кишини қоюшлирини ³⁴һәм әмәлдарларни таллап, йәттә баяшәтчилик жиллирида пүтүн мәмликәттики деханчилиқ мәһсулатлириниң бәштин бирини жиғивелишлирини, ³⁵шундақла уларға кәлгүсидики баяшәтчилик жиллирида һәр хил ашлиқни топлап, һәр қайси шәһәрләрдә ашлиқ сақлаш һоқуқини беришлирини вә ашлиқ ихтисат қилиш тоғрисида әмир чүшириш тәкливини беримән. ³⁶Кәйни-кәйнидин келидиған йәттә ачарчилиқ жилида бу запас ашлиқ пүтүн мәмликәт хәлқини тәминләп, хәлиқни ач қелип өлүп кетиштин сақлап қалиду.

Йүсүпниң Мисирни башқуруши

³⁷Падиша вә униң әмәлдарлири Йүсүпниң бу тәкливини қоллап-қувәтлиди. ³⁸Шуниң билән падиша әмәлдарлириға:

— Биз бу ишни башқурушқа Йүсүптинму лайиқ кишини тапалмаймиз, чүнки униңда Худаниң Роһи бар екән! — деди.

³⁹Андин падиша Йүсүпкә:

— Худа бу ишларни саңа уқтурған екән, сән чоқум һәммимиздин әқиллиқ вә жирақни көрәләйсән. ⁴⁰Мән сени мәмликитимни башқу­рушқа тайинлаймән. Пүтүн хәлқим сениң әмриңгә бойсуниду. Мәмликитимдә пәқәт мениң һоқуқумла сәндин жуқури болиду. ⁴¹Һазирдин башлап сени Мисирниң баш вәзирлигигә тайинлидим, — деди.

⁴²Буниң билән падиша өз бармиғидики мөрлүк үзүкни чиқирип, Йүсүпниң қолиға салди вә учисиға кәндир рәхттин тоқулған есил тон кийдүрүп, бойниға алтун зәнҗир есип қойди. ⁴³У йәнә Йүсүпни ординиң вәзирлик һарвусиға олтарғузди. Һарвуниң алдида йол башлап кетиватқан муһапизәтчиләр йол бойидики кишиләрни униңға тазим қилишқа буйриди.

Шундақ қилип, Йүсүп баш вәзирликкә тайинлинип, пүтүн мәмликәт­ни башқурди. ⁴⁴Падиша Йүсүпкә:

— Мән болсам падиша. Лекин Мисирда сениң рухситиңсиз һәр қандақ адәмниң мидир-сидир қилишиға рухсәт йоқ! — деди.

^45-46Падиша Йүсүпкә мисирчә Зафанат-Панеаһ дәп исим қойди вә униңға Он шәһириниң роһанийи Потифераниң қизи Асенатни хотунлуққа елип бәрди.

Йүсүп Мисир падишасиниң хизмитини қилишқа башлиған вақтида оттуз яшта еди. У падиша ордисидин чиқип, Мисирниң һәр қайси җайлирини көздин кәчүрди. ⁴⁷Йәттә баяшәтчилик жили мәзгилидә деханчилиқ мәһсулатидин мол һосул елинди. ⁴⁸Йүсүп ашлиқни топлап, һәр қайси шәһәрләрдә запас ашлиқ мәркизини қуруп, әтраптики җайлардин жиғивелинған ашлиқни қуйди. ⁴⁹Жиғилған ашлиқниң көплүги деңиз бойидики қумдәк һәдди-һесапсиз болғачқа, уни һесаплаш мүмкин әмәс еди.

⁵⁰Ачарчилиқ жиллири йетип келиштин илгири Йүсүпниң аяли, йәни Он шәһириниң роһанийи Потифераниң қизи Асенат униңға икки оғул туғуп бәрди. ⁵¹Йүсүп: «Худа пүткүл дәрдимни вә атамниң аилисини көңлүмдин көтиривәтти», дәп тунҗа оғлиға Манассә^* дәп исим қойди. ⁵²У иккинчи оғлиға: «Худа мени азап-оқубәтлик йәрдә пәрзәнткә ериштүрди», дәп Әфраим^* дәп исим қойди.

⁵³Мисирлиқлар һөзүрләнгән йәттә баяшәт жил аяқлашти. ⁵⁴Йүсүп алдин-ала ейтқандәк, йәттә ачарчилиқ жил арқа-арқидин кәлди. Әтраптики һәммә дөләтләрдиму ачарчилиқ йүз бәргән еди, лекин Мисирниң һәммә йеридә ашлиқ тепилатти. ⁵⁵Мисирлиқлар ачарчилиқта қалай дегәндә, улар падишаға ялвуруп, ашлиқ тәләп қилди. Падиша уларға Йүсүпниң йениға беришни вә һәммә ишта униң орунлаштурушиға бойсунушни буйриди.

⁵⁶Ачарчилиқ барғансири еғирлишип, Мисирниң һәммә йерини қаплашқа башлиди. Шуңа Йүсүп пүткүл ашлиқ амбарлирини ечип, запас ашлиқларни мисирлиқларға сетип бәрди. ⁵⁷Әтраптики дөләтләрдики кишиләрму келишип, Йүсүптин ашлиқ сетивалди, чүнки һәммә йәрдә ачарчилиқ болуп, әһвал интайин еғир еди.

42

Йүсүпниң қериндашлириниң Мисирға ашлиқ алғили бериши

¹Қанан зиминидиму ачарчилиқ болған еди. Яқуп Мисирда ашлиқ барлиғини аңлап, оғуллириға:

— Силәр бир-бириңларға қаришипла турамсиләр! Немишкә бир чиқиш йолини тапмайсиләр? ²Аңлишимчә Мисирда ашлиқ бар екән. Ачлиқтин өлүп кәтмәйли, у йәргә берип, бир аз ашлиқ сетивелип әкелиңлар, — деди.

³Буниң билән Йүсүпниң он акиси Мисирға ашлиқ сетивалғили барди. ⁴Лекин Яқуп Йүсүпниң иниси Биняминни улар билән әвәтмиди, чүнки Яқуп униң бирәр яманлиққа учрап қелишидин қорқатти.

⁵Исраилниң оғуллири вә башқилар ашлиқ сетивалғили Мисирға беришти, чүнки Қанандиму ачарчилиқ еғир болған еди. ⁶Йүсүп Мисирниң баш вәзири болғачқа, һәр қайси җайлардин кәлгәнләргә ашлиқ сетип беришкә җавапкәр еди. Шуңа Йүсүпниң акилири униң алдиға келип, беши йәргә тәккичә униңға егилип тазим қилди. ⁷Йүсүп акилирини көрүпла тонуп қалди, лекин тонумасқа селивелип, улардин җиддий қияпәттә:

— Силәр қәйәрдин кәлдиңлар? — дәп сориди.

— Биз Қанандин ашлиқ сетивалғили кәлдуқ, — дәп җавап беришти улар.

⁸Йүсүп акилирини тонуған болсиму, лекин улар Йүсүпни тонуми­ған еди. ⁹У акилири тоғрисидики кичик вақтида көргән чүшлирини есигә елип, мәхсәтлик һалда уларға:

— Силәр җасус, мәмликитимизниң аҗиз йәрлирини чарлап билгили кәлдиңлар! — деди.

¹⁰Улар:

— Яқ, җанаплири, әрзимәс қуллири ашлиқ сетивалғили кәлди.

¹¹Биз ака-укилар растчил адәмләрмиз, қуллири һәргиз җасус әмәс! — дәп җавап қайтурушти.

¹²Йүсүп уларға:

— Яқ, силәр мәмликитимизниң аҗиз йәрлирини чарлиғили кәлдиңлар! — дәп чиң турувалди.

¹³Улар:

— Әй җанаплири, қуллири әслидә бир атидин он икки қериндаш едуқ. Атимиз Қананда туриду, әң кичик инимиз униң йенида қалди, йәнә бир инимиз болса өлүп кәткән! — деди.

¹⁴Йүсүп йәнә чиң туруп:

— Яқ! Мән һазир ейтқандәк, силәр расттинла җасус. ¹⁵Силәрниң сәмимий яки сәмимий әмәслигиңларни синаш үчүн, падишаниң нами билән қәсәм қилимәнки, кичик иниңлар бу йәргә кәлмигичә, силәрни һәргиз қоювәтмәймән. ¹⁶Силәрдин бириңлар берип, уни елип келиңлар. Гепиңлар испатланғичә, қалғанлириңлар бу йәрдә зинданда турисиләр. Иниңларни әкәлмисәңлар, һәммиңлар чоқум җасус болуп һесаплинисиләр! — деди.

¹⁷Шуниң билән уларни зинданға қамап, үч күн тутуп турди.

¹⁸Үчинчи күни Йүсүп уларға:

— Мән Худаға садақәтмән адәммән. Әгәр силәр мениң шәртимни қобул қилсаңлар, бир қошуқ қениңлардин кечимән. ¹⁹Өзәңларниң сәмимий адәм екәнлигиңларни испатлаш үчүн, бир адимиңларни зинданда гөрүгә қоюп, қалғанлириңлар қайтип, алған ашлиқларни аиләңләр­дики ачарчилиқта қалғанларға йәткүзүп бериңлар. ²⁰Андин кичик иниңларни бу йәргә елип келиңлар. Шундақ қилған­дила сөзүңларниң растлиғи испатлинидудә, өлүмдин аман қалисиләр! —деди.

Улар бу шәртни қобул қилип, ²¹өз ара: «Бурун биз инимизға зиянкәшлик қилғачқа, әнди униң угалиға қалдуқ! Биз униң азавини көрүп туруп, ялвурсиму писәң қилмиған едуқ. Шуңа бу бала-қазаға йолуқтуқ!» — дейишти.

²²Рубен уларға:

— Мән силәргә: «Бу балиға тәгмәйли» десәм, силәр аңлимидиңлар. Әнди шу қан қәрзини төләйдиған болдуқ! — деди.

²³Йүсүп уларниң сөзини чүшәнди. Акилири болса, буни билмәтти, чүнки Йүсүп улар билән тәрҗиман арқилиқ сөзләшкән еди.

²⁴Йүсүп өзини чәткә елип, жиғлавәтти. Андин қайтип кирип, Шимонни айрип, уларниң алдида уни бағлатти.

Йүсүпниң акилириниң Қананға қайтиши

²⁵Йүсүп хизмәтчилиригә акилириниң тағарлириға ашлиқ толтуруп, ашлиққа төлигән пуллирини тағарлириға селип қоюшни вә уларға йоллуқ озуқ-түлүк тәйярлап беришни буйриди. Һәммә тәйярлиқ пүткәндин кейин, ²⁶улар алған ашлиқлирини ешәклиригә артип йолиға раван болди. ²⁷Қоналғу җайға барғанда, уларниң бири ешәкләргә йәм бериш үчүн тағирини ечип, өз пулиниң тағарда турғанлиғини көрдидә, ²⁸қериндашлириға:

— Улар пулумни қайтуруветипту. Мана тағарниң ичидә туриду! — деди. Улар аң-таң болуп, қорққан һалда өз ара: «Бу Худаниң бизгә қилған немә ишидур?» дейишти.

²⁹Улар Қананға қайтип келип, атиси Яқупниң алдиға кирип, өткән ишларни униңға бир-бирләп сөзләп бәрди. ³⁰Улар мундақ деди:

— Мисирниң баш вәзири бизгә қаттиқ гәп қилип, бизни уларниң дөлитини чарлиғили кәлгән, дәп әйиплиди. ³¹Биз униңға: «Биз җасус әмәсмиз, биз сәмимий адәмләр. ³²Бир атидин җәми он икки қериндаш едуқ, бир инимиз өлүп кәтти. Әң кичик инимиз Қананда атимизға һәмра болуп қалди», дегән едуқ. ³³Бирақ у: «Силәрниң сәмимий яки сәмимий әмәслигиңларни синаймән. Бир адимиңларни қамақта тутуп туримән. Қалғанлириңлар қайтип, алған ашлиғиңларни ачарчилиқта қалған аиләңләргә йәткүзүп бериңлар. ³⁴Андин кичик иниңларни мениң йенимға елип келиңлар. Шундақ қилсаңлар, силәрниң җасус әмәс, бәлки сәмимий адәм екәнлигиңларға ишинип, қериндишиңларни қайтуруп беримән. Бу йәрдә туруп қелип, оқәт қилсаңларму болиду», деди.

³⁵Кейин улар ашлиқларни төккәндә, өз пуллириниң тағарларда екәнлигини көрүшти. Ата-балилар пул қапчуқлирини көрүп, интайин қорқти. ³⁶Яқуп уларға:

— Силәр мени һәммә оғуллиримдин айриветәмсиләр? Йүсүп йоқ болди, Шимонму йоқ. Әнди Биняминниму елип кәтмәкчи болдуңларму? Бала-қазаниң һәммиси мениң бешимғила келәм­диғанду! — деди.

³⁷Рубен атисиға вәдә берип:

— Әгәр мән Биняминни қайтуруп кәлмисәм, мениң икки оғлумни өлтүрүветиң. Кичик инимиз Биняминни маңа аманәт қилиң, мән уни чоқум қайтуруп келимән, — деди.

³⁸Лекин Яқуп уларға:

— Бу оғлум силәр билән бармисун! Униң бир қосақтин болған акиси өлүп кетип, ялғуз қалди. Мабада у йолда бирәр көңүлсизликкә йолуқуп қалса, мән һәсрәт чекип өлүп кетимән, — деди.

43

Йүсүпниң қериндашлириниң Биняминни Мисирға елип бериши

¹Қанандики ачарчилиқ барғансири еғирлашти. ²Яқупниң аилисидикиләр Мисирдин елип келингән ашлиқни йәп болғандин кейин, Яқуп оғуллириға:

— Силәр йәнә бир аз ашлиқ сетивелип келиңлар, — деди.

³Йәһуда атисиға:

— Бирақ у адәм бизгә: «Кичик иниңларни елип кәлмигичә, үзүмгә қариғучи болмаңлар», дегән. ⁴Әгәр сиз кичик инимизни биз билән биллә әвәтсиңиз, баримиз. ⁵Болмиса бармаймиз, чүнки у киши бизгә: «Кичик иниңларни елип кәлмигичә, үзүмгә қариғучи болмаңлар» дегән, — деди.

⁶Исраил уларға:

— Силәр немишкә мени мундақ қийнайсиләр? Немә үчүн у кишигә: «Өйдә йәнә бир инимиз бар», дәп ейттиңлар? — деди.

⁷Улар мундақ җавап қайтурди.

— У киши бизни вә аилимизниң әһвалини кочилап сүрүштүрүп: «Атаңлар һаятму? Йәнә башқа қериндашлириңлар барму?» дәп сориди. Биз униң соалиға җавап бәрмисәк болматти. Биз униң «Кичик иниңларни елип келиңлар», дәйдиғанлиғини нәдин биләттуқ?

⁸Йәһуда Исраилға:

— Биняминни маңа тапшуруң. Биз дәрһал йолға чиқайли. Шундақ қилғанда, биз, сиз вә балилиримиз ачлиқтин өлмәймиз! ⁹Кичик инимға мән кепил, пүтүн җавапкәрликни үстүмгә алай. Мән уни аман-есән қайтуруп келип, өз қолуңизға тапшурмисам, өмүрвайәт әйиплик болуп кетәй! ¹⁰Әгәр биз вақитни кәйнигә сүрмигән болсақ, бу чаққичә икки қетим берип келәттуқ, — деди.

¹¹Исраил уларға:

— Ундақ болса, мундақ қилиңлар. Баш вәзиргә бир аз мәлһәм, һәсәл, дора-дәрмәк, мурмәкки, пистә-бадам қатарлиқ әң яхши йәрлик алаһидә мәһсулатлардин соға алғач бериңлар. ¹²Йәнә бир һәссә артуқ пул алғач берип, алдинқи қетим тағарлириңларға селип қойған пулларни қайтуруп бериңлар. Еһтимал, бу ишта хаталиқ болған болуши мүмкин. ¹³Иниңларниму у кишиниң йениға тез елип бериңлар. ¹⁴Һәммигә қадир Худа униң көңлигә инсап берип, Бинямин билән Шимонни силәргә қошуп қайтурғай. Мабада тәғдир балилиримни мәндин айривәтсә, амалим қанчә! — деди.

¹⁵Буниң билән улар тәйярлиған соғилирини һәм бир һәссә артуқ пул вә Биняминни елип, йолға чиқти. Улар Мисирға барғандин кейин, Йүсүп билән көрүшти. ¹⁶Биняминниң улар билән биллә кәлгәнлигини көргән Йүсүп, мал-мүлкини башқурғучи ғоҗидарға:

— Бу кишиләрни өйүмгә елип бар, улар чүшлүк тамақта мән билән биллә болиду. Силәр бир мал союп, зияпәт тәйярлаңлар, — деди.

¹⁷Ғоҗидар буйруққа бенаән уларни Йүсүпниң өйигә елип барди. ¹⁸Улар ғоҗидар тәрипидин Йүсүпниң өйигә башлап берилғанлиғидин интайин қорқушуп: «Бизни чоқум алдинқи қетим тағарлиримизда қайтурулған пуллар сәвәвидин бу йәргә елип кәлди. Еһтимал, улар бизгә туюқсиз һуҗум қилип, ешәклиримизни тартивелип, бизни қул қилиши мүмкин!» — дейишти ¹⁹һәм Йүсүпниң дәрвазиси алдиға бериш биләнла улар ғоҗидарға:

²⁰— Тәхсир! Алдинқи қетим биз бу йәргә ашлиқ алғили кәлгән едуқ. ²¹Өйгә қайтиш йолумизда қонидиған йәргә келип тағарларни ачсақ, пуллиримизниң тағарда өз пети турғанлиғини көрдуқ. Һазир бу пулларни қайтуруп бериш үчүн әкәлдуқ. ²²Буниңдин башқа биз йәнә ашлиқ сетивалидиғанғиму пул әкәлдуқ. Алдинқи қетим тағарлиримизға пулларни ким селип қойдикин билмидуқ, — дейишти.

²³Ғоҗидар уларға:

— Қорқмаңлар! Қорқмаңлар! Пуллириңларни мән тапшуруп алған едим. Уни тағарлириңларға чоқум Худа, йәни атаңлар етиқат қилип кәлгән Худа селип қойған охшайду, — деди. Андин у Шимонни зиндандин елип чиқип, уларға тапшуруп бәрди.

²⁴Ғоҗидар уларни Йүсүпниң өйигә башлап, путлирини жуюшқа су, ешәклиригә болса йәм бәрди. ²⁵Улар соғилирини тәйярлап, чүштә Йүсүп кәлгәндә униңға тәғдим қилишни күтүп турди. Чүнки улар Йүсүп билән тамақта биллә болидиғанлиғи тоғрисидики хәвәрни аңлиған еди. ²⁶Йүсүп өйгә кәлгәндә, улар башлирини йәргә тәккичә егип тазим қилип, соғилирини сунди. ²⁷Йүсүп улар билән саламлашқандин кейин:

— Силәр маңа қерип қалған атаңлар тоғрилиқ гәп қилған едиңлар. У киши қандақ, һаятму? — дәп сориди.

²⁸Улар җававән:

— Мөмүн қуллириниң атиси һаят вә яхши туруватиду, — дәп башлирини қайта йәргә тәккичә егип тазим қилди.

²⁹Йүсүп бир анидин болған өз иниси Биняминни көрүп:

— Силәр маңа ейтқан һелиқи әң кичик иниңлар мошуму? Әй оғлум, Худа саңа бәхит ата қилғай, — деди.

³⁰Йүсүп өз инисиға болған қайнақ меһир һиссиятини басалмай, көпчиликниң алдида үн селип жиғлавәткидәк болуп кәтти. Шуңа уларниң йенидин чиқип, өз һоҗрисиға кирип, бир һазағичә көз йеши қилди. ³¹Андин у үзини жуюп, һиссиятини бесип, қайтип кирип, хизмәтчилиригә тамақ әкиришкә буйриди.

³²Йүсүп өзи ялғуз бир дәстиханда, қериндашлири айрим бир дәстиханда олтарди. Зияпәттә биллә болған мисирлиқлар йәнә бир дәстиханда олтарди. Чүнки мисирлиқлар ибранийлар билән бир дәстиханда олтиришни төвән көрәтти. ³³Йүсүп қериндашлирини өзигә қаритип чоң-кичик тәртиви бойичә олтарғузди. Буни көргән ака-укилири аң-таң болғинидин бир-биригә қаришип қоюшатти. ³⁴Йүсүп уларға өз дәстихинидин тамақ бөлүп бәрди. Биняминға болса, башқиларниңкидин бәш һәссә артуқ усуп бәрди. Улар Йүсүп билән биллә йәп-ичип, интайин хошал болушти.

44

Йүсүпниң күмүч җаминиң йоқилип кетиши

¹Йүсүп ғоҗидариға:

— Сән уларниң тағарлириға елип кетәлигидәк ашлиқ қачилап, пуллирини өз тағарлириға селип қой. ²Уларниң әң кичигиниң тағириға мениң күмүч җамим билән өз пулини селип қой! — дәп буйруқ қилди. Ғоҗидар буйруққа бенаән шундақ қилди.

³Әтиси таң сәһәрдә Йүсүпниң қериндашлири ешәклири билән йолға селип қоюлди. ⁴Улар шәһәрдин чиқип анчә жираққа бармайла, Йүсүп ғоҗидариға:

— Сән дәрһал уларниң кәйнидин қоғлап берип, уларға: «Силәр немишкә яхшилиққа яманлиқ қилисиләр? ⁵Немишкә ғоҗайиним­ниң күмүч җамини оғрилап кетисиләр? Ғоҗайиним у җамда һәм шарап ичиду, һәм пал ачиду. Силәр еғир гуна өткүздүңлар!» дегин, — деди.

⁶Ғоҗидар уларға йетишкәндә, Йүсүпниң сөзини деди.

⁷Улар:

— Ғоҗам, бу немә дегәнлири? Қуллири бундақ иштин неридур! ⁸Өзлиригә мәлумки, биз һәтта өткән қетимда тағарлиримизда пулларниң барлиғини көрүп, уни Қанандин қайтуруп әкәлгән турсақ, ғоҗайиниңизниң алтун-күмүчлирини йәнә оғриламтуқ? ⁹Әгәр өзлири қайсимизниң тағиридин җамини тепивалсила, шу өлүмгә мәһкүм болсун. Қалғанлиримизму өзлириниң қули болайли! — дейишти.

¹⁰Ғоҗидар:

— Бу сөзүңларға қошулимән, амма җамни оғрилиған кишинила елип қалимән. Қалғанлириңлар қайтип кәтсәңлар болиду, — деди.

¹¹Буниң билән көпчилик дәрһал өз тағарлирини йәргә чүши­рип ачти. ¹²Ғоҗидар чоңиниң тағиридин башлап таки әң кичигиниң­кигичә инчикиләп ахтурди. Ахирда күмүч җамни Биняминниң тағиридин тепивалди. ¹³Қериндашлар үмүтсизләнгән һалда кийим­лирини житишип, жүк-тақилирини ешәклиригә артип, йәнә шу шәһәргә қайтип келишти.

Йәһуданиң Бинямин үчүн йелиниши

¹⁴Йәһуда вә қериндашлири Йүсүпниң алдиға қайтип барғинида, Йүсүп техи өйидә еди. Улар өзлирини униң алдиға ташлап йәргә атти. ¹⁵Йүсүп уларға:

— Силәрниң бу немә қилғиниңлар? Маңа охшаш жуқури мәртивидики бир кишиниң силәрниң жүрүш-турушуңларға пал ачалайдиғанлиғини билмәттиңларму? — деди.

¹⁶Йәһуда җававән:

— Әй алийлири, биз бу ишқа немә дәләләймиз? Уни алмидуқ дәп қандақму өзимизни ақлалаймиз? Худа қуллириниң гунайини ечип ташлиди, әнди җам чиққан кишила әмәс, һәммимиз өзлириниң қули болғаймиз! — деди.

¹⁷Йүсүп уларға:

— Яқ! Һәргиз ундақ қилмаймән. Пәқәт җамни алған киши маңа қул болсун. Қалғанлириңлар атаңларниң йениға аман-есән қайтип кетиңлар, — деди.

¹⁸Йәһуда Йүсүпниң алдиға берип:

— Әй алийлири, өзлиригә әһвални очуқ баян қилишимға рухсәт қилғайла. Өзлири падиша билән баравәр, қуллириға рәһим қилғайла! ¹⁹Өзлири биздин: «Силәрниң атаңлар яки башқа қериндашлириңлар барму?» дәп сориғанлирида, ²⁰биз: «Қерип қалған атимиз вә атимиз қерип қалғанда тапқан бир кичик инимиз бар. Бу инимизниң бир қосақтин болған акиси өлүп кәткән. У уларниң анисидин қалған бирдин-бир бала, шуңа атимиз униңға бәк амрақ», дегән едуқ. ²¹Өзлири биз қуллириға: «Уни елип келиңлар, өз көзүм билән көрәй», дәп тапилиған едила. ²²Лекин биз бу балиниң атиси­дин айрилалмайдиғанлиғини, әгәр айрилса, атимизниң чоқум өлидиған­лиғини ейтқинимизда, ²³өзлири биз қуллириға: «Кичик иниңларни елип кәлмигичә, үзүмгә қариғучи болмаңлар!» дегән едила. ²⁴Биз атимизниң йениға берип, өзлириниң сөзлирини йәткүздуқ.

²⁵Кейин у бизни йәнә ашлиқ әкелишкә буйруғанда, ²⁶биз униңға: «Инимиз биз билән биллә бармиғичә, биз у кишиниң үзигә қаралмаймиз. Кичик инимиз биз билән биллә бармиса, бизму бармаймиз», дегән едуқ. ²⁷Қуллириниң атиси бизгә: «Силәргә мәлумки, аялим Раһилә маңа пәқәт икки оғул туғуп бәрди. ²⁸Уларниң бири мәндин җуда болди. У мәндин айрилғандин кейин, уни қайта көрмидим. У чоқум жиртқуч һайванларға йәм болди. ²⁹Әгәр силәр бу оғлумни мәндин елип кетип, уму йолда бирәр көңүлсизликкә йолуқуп қалса, қериғинимда һәсрәт чекип, өлүп кетимән», дегән еди. ³⁰Әнди ойлап бақсила! Әгәр биз бу балини елип кәтмисәк, қуллириниң атиси бу балиниң қайтип кәлмигәнлигини көрүпла, һаятидин айрилиду. Чүнки униң һаяти бу балиниң тәғдиригә бағлиқ. ³¹Атимиз билән көрүшкинимиздә, инимиз йоқ болса, у һәсрәт чекип өлүп кетиду. Униң өлүшигә биз сәвәпчи болған болимиз. ³²Қуллири атамға кепиллик берип: «Әгәр балини қайтуруп кәлмисәм, өмүрвайәт әйиплик болуп кетәй», дегән едим. ³³Шуңа, әй алийлири, бу бала үчүн қуллири қелип, өзлиригә қул болсун. У бала болса акилири билән биллә қайтип кәтсун! ³⁴Әгәр бу бала мән билән биллә кәтмисә, мән атамниң үзигә қандақ қаралаймән? Мән атамниң бундақ бала-қазаға учришиға чидап туралмаймән! — деди.

45

Йүсүпниң қериндашлириға өзини ашкарилиши

^1-2Йүсүп өз һиссиятини бесивелишқа амалсиз қелип, хизмәт­карлириниң ташқириға чиқип турушини буйриди. У қериндашлири билән ялғуз қалғанда, өзиниң ким екәнлигини мәлум қилдидә, шундақ қаттиқ жиғлидики, униң авазини өйниң сиртидикиләрму аңлиди вә аңлап қелип, бу хәвәрни тез падишаға йәткүзди.

³Йүсүп ибраний тилида қериндашлириға мундақ деди:

— Мән Йүсүп болимән! Атам саламәтму?

Бу гәпни аңлиған қериндашлири һодуқуп кәткинидин гәп қилалмай қетип турупла қалди. ⁴Йүсүп уларни алдиға чақирди. Улар униң алдиға кәлгәндә, мундақ деди:

— Мән силәрниң иниңлар, йәни силәр Мисирға сетивәткән Йүсүп болимән. ⁵Лекин силәр бу иш үчүн әнсирәп, өзәңларни әйипкә буйрумаңлар. Худа хәлиқниң һаятини сақлап қелиш үчүн, мени авал бу йәргә әвәткән. ⁶Бу йәрдики ачарчилиққа әнди икки жил болди. Йәнә бәш жилғичә териқчилиқ қилғилиму болмайду, һосул алғилиму болмайду. ⁷Шуңа силәрниң нәслиңларни сақлап қелиш һәм һаятиңларни қутқузуп қелиш үчүн, Худа чоң мөҗүзә көрситип, мени бу йәргә авал әвәтти. ⁸Демәк, мени бу йәргә әвәткән силәр әмәс, бәлки Худадур. У мени падишаниң баш мәслиһәтчиси вә Мисирниң баш вәзирлигигә олтарғузуп, пүтүн мәмликәтни башқурушқа муйәссәр қилди.

⁹Силәр атамниң йениға тездин берип, униңға: «Оғлуңиз Йүсүп ‹ Худа мени пүтүн Мисир дөлитиниң баш вәзири қилип тиклиди. Сиз әнди кечикмәй, бу йәргә тез йетип келиң. ¹⁰Оғул-қизлириңиз, нәврилириңиз, қой-калилириңиз вә башқа пүтүн тәәллуқатиңизни әкелип, Гошән вилайити әтрапида маңа йеқин олтириң. ¹¹Сизниң пүтүн аилә вә мал-варанлириңиз билән ачлиқтин мүшкүл әһвалға чүшүп қалмаслиғиңиз үчүн, мән сизни бақимән. Чүнки ачарчилиқ йәнә бәш жил давамлишиду! › деди», дәңлар, — деди.

¹²Йүсүп йәнә:

— Мана мениң ким екәнлигимни силәр һәммиңлар өз көзүң­лар билән көрдүңлар, Бинямин сәнму көрдиң. ¹³Атамға Мисирдики һөрмитимниң қанчилик жуқурилиғини ейтиңлар вә көргәнлириң­ларниң һәммисини йәткүзүп, уни тездин бу йәргә елип келиңлар, — деди.

¹⁴У иниси Биняминни қучақлап, йәнә қаттиқ жиғлап кәтти. Инисиму униң бойниға есилип қаттиқ жиғлиди. ¹⁵Андин у жиғлиған пети акилири билән бир-бирләп сөйүшүп көрүшти. Шуниңдин кейин қериндашлири униң билән сөзлишишкә башлиди.

¹⁶Йүсүпниң қериндашлириниң Мисирға кәлгәнлиги тоғрисидики хәвәр ордиға йетип кәлгәндә, падиша вә униң хизмәткарлири интайин хошал болушуп кәтти. ¹⁷Падиша Йүсүпкә:

— Қериндашлириңға ейт, улақлириға мал артип, дәрһал Қананға қайтип берип, ¹⁸атаң билән барлиқ аилидикилирини бу йәргә елип кәлсун. Мән уларға Мисирниң әң яхши зиминини беримән. Улар бу йәрдә баяшәт турмуштин һөзүрләнсун. ¹⁹Уларға йәнә шуниму ейтип қой: «Улар атаң вә хотун вә бала-җақилириниму елип келиш үчүн, Мисирдин һарву алғач кәтсун. ²⁰Улар у йәрдики тәәллуқатини ойлимисун, чүнки Мисир зимининиң әң яхши нәрсилири уларниң болиду», — деди.

²¹Исраилниң оғуллири бу сөзгә бенаән иш қилди. Йүсүп падишаниң әмри бойичә уларға һарву вә йолға йетәрлик озуқ тәйярлап бәрди. ²²У йәнә һәр бир акисиға бир қурдин йеңи кийим соға қилди. Биняминға болса, бәш қур кийим билән үч йүз күмүч тәңгә бәрди. ²³У атисиға он һаңга ешәккә Мисирниң әң яхши мәһсулатлирини, йәнә он мада ешәккә атисиниң Мисирға келиш йолида истимал қилишиға ашлиқ, нан вә башқа йемәкликләрни артип бәрди. ²⁴У қериндашлирини йолға селиш алдида уларға йолда җедәл-маҗра чиқармаслиқни тапилиди.

²⁵Улар Мисирдин чиқип, Қананға атисиниң йениға қайтип барди. ²⁶Улар атисиға:

— Йүсүп һаят екән! Мисирниң баш вәзири бопту! — деди.

Яқупниң тәнлири җуғулдап кәтти. У уларниң сөзигә ишәнмиди. ²⁷Лекин у улардин Йүсүпниң ейтип бәргән сөзлирини аңлап һәм Йүсүпниң өзини елип келишкә әвәткән һарвулирини көрүп, әс-һошиға кәлди. ²⁸У:

— Болди! Оғлум Йүсүпниң һаят екәнлигигә әнди ишәндим! Көзүмниң тиригидә берип уни көрәй! — деди.

46

Яқупниң пүтүн аилисини елип Мисирға бериши

¹Исраил пүтүн мал-мүлүклирини жиғиштуруп, Бәәршәбаға келип, у йәрдә атиси Исһақ етиқат қилған Худаға атап қурван­лиқ қилди. ²Шу кечә униңға бир алаһидә көрүнүш көрүнүп, Худа уни:

— Яқуп, Яқуп! — дәп чақирди.

— Ләббәй, — дәп җавап бәрди у.

³Худа униңға:

— Мән Худа, сениң атаң етиқат қилған Худадурмән. Сән Мисирға бериштин қорқма, чүнки Мән у йәрдә сениң әвлатлириңни улуқ бир хәлиқ қилимән. ⁴Мән сән билән биллә Мисирға берип, андин әвлатлириңни чоқум бу зиминға қайтуруп келимән. Сән аләмдин өткәндә, Йүсүп йениңда болиду, — деди.

⁵Яқуп Бәәршәбадин йолға чиқти. Униң оғуллири уни вә хотун-балилирини Мисир падишаси әвәткән һарвуларға олтарғузуп, ⁶Қананда тапқан мал-варанлири билән тәәллуқатлирини елип, Мисирға қарап маңди. Шундақ қилип, Яқуп пүтүн әвлатлирини елип Мисирға кәлди. ⁷Оғул-қизлири вә оғул-қиз нәврилириму биллә барди.

⁸Исраил дәпму аталған Яқуп билән биллә Мисирға барған әвлатли­ри­ниң исимлири төвәндикичә:

Яқупниң чоң оғли Рубен ⁹вә униң оғуллири: Һанух, Паллу, Һесрон вә Карми қатарлиқлар.

¹⁰Шимон вә униң оғуллири: Йемуил, Ямин, Оһад, Якин, Сохар вә қананлиқ аялидин болған Шаул қатарлиқлар.

¹¹Лавий вә униң оғуллири: Гәршон, Коһат вә Мәрари қатар­лиқлар.

¹²Йәһуда вә униң оғуллири: Шалаһ, Парәс вә Зәраһ қатарлиқлар. Йәһуданиң йәнә Ер вә Онан дегән оғуллири болуп, улар Қананда өлүп кәткән еди.

Парәсниң оғуллири: Һесрон билән Һамул.

¹³Иссакар вә униң оғуллири: Толаһ, Пува, Йоп вә Шимрон қатарлиқлар.

¹⁴Зәбулун вә униң оғуллири: Сәрәд, Әлон вә Яхлил қатарлиқлар.

¹⁵Жуқуридикиләр Леяһ Паддан-Аррамда Яқупқа туғуп бәргән әвлатлар болуп, қизи Дина билән җәми оттуз үч нәпәр еди.

¹⁶Гад вә униң оғуллири: Сәфон, Һагги, Шуний, Езбон, Әри, Ароди вә Арели қатарлиқлар.

¹⁷Ашер вә униң пәрзәнтлири: оғуллири Йимна, Йишва, Йишви, Бәрия вә қизи Сәраһ. Бәрияниң оғуллири: Һебәр вә Малкел еди.

¹⁸Жуқуридикиләр Лабанниң қизи Леяһқа қиз хизмәткар қилип бәргән Зилпа Яқупқа туғуп бәргән әвлатлар болуп, улар җәми он алтә нәпәр еди.

¹⁹Яқупниң аяли Раһилә униңға икки оғул туғуп бәргән болуп, улар Йүсүп билән Бинямин еди. ²⁰Йүсүп Мисирда Он шәһириниң роһанийи Потифераниң қизи Асенаттин Манассә вә Әфраим исимлиқ икки оғул тапқан еди.

²¹Биняминниң оғуллири: Бела, Бекәр, Ашбел, Гера, Наман, Әһи, Рош, Муппим, Һуппим вә Арид қатарлиқлар.

²²Жуқуридикиләр Раһилә Яқупқа туғуп бәргән әвлатлар болуп, җәми он төрт нәпәр еди.

²³Дан вә униң оғли Һушим.

²⁴Нафтали вә униң оғуллири: Яхсиил, Гуни, Йәсәр вә Шилләм қатарлиқлар.

²⁵Жуқуридикиләр Лабанниң қизи Раһиләгә қиз хизмәткар қилип бәргән Билһа Яқупқа туғуп бәргән әвлатлар болуп, җәми йәттә нәпәр еди.

²⁶Демәк, Яқупниң келинлирини һесапқа алмиғанда, Яқуп билән биллә Мисирға барған өз әвлатлири җәми атмиш алтә киши еди. ²⁷Йүсүпниң Мисирда тапқан икки оғлини қошқанда, Яқуп җамаи­тиниң Мисирдики нопуси җәми йәтмиш^* киши болди.

Яқуп вә униң җамаитиниң Мисирға йетип келиши

²⁸Яқуп Йүсүп билән Гошән вилайитидә көрүшүш үчүн, Йәһудани униң йениға йөнилишини уқуп келишкә әвәтти. Яқуплар Гошәнгә кәлгинидә, ²⁹Йүсүп вәзирлик һарвусида олтирип, атисиниң алдиға барди. Улар дидар көрүшүш биләнла Йүсүп атисини қучақлап, узаққичә жиғлиди. ³⁰Исраил Йүсүпкә:

— Мән сениң һаят екәнлигиңни өз көзүм билән көрдүм. Әнди өлүп кәтсәмму разимән! — деди.

³¹Андин Йүсүп қериндашлири вә чоң өйдикилиригә мундақ деди:

— Мән падишаға силәрниң Қанандин бу йәргә көчүп кәлгәнлигиң­ларни мәлум қилай. ³²Униңға силәрниң чарвичи екәнлигиңларни, мал-мүлкүңларни елип кәлгәнлигиңларни ейтай. ³³Падиша силәр билән көрүшүп, кәспиңларни сориса, ³⁴униңға: «Биз кичигимиздин тартип чарвичилиқ қилип кәлгән. Ата-бовилиримизму чарвичи еди», дәңлар. Шуниң билән у силәрни өз хәлқидин айрип, Гошәнгә орунлаштуриду, — деди.

Йүсүпниң бундақ дейишидики сәвәп, мисирлиқлар мал баққучи­ларни пәқәт көзгә илматти.

47

¹Буниң билән Йүсүп падиша билән көрүшкили берип, униңға:

— Атам билән қериндашлирим Қанандин қой-кала вә пүтүн мал-мүлкини елип бу йәргә кәлди. Һазирчә улар Гошәндә туруватиду — деди.

²Андин кейин Йүсүп бәш қериндишини таллап, падиша билән көрүшүшкә елип кәлди.

³Падиша Йүсүпниң қериндашлиридин:

— Силәр қайси кәсип билән шуғуллинисиләр? — дәп сориди.

Улар җававән:

— Җанаплири, қуллири ата-бовилиримизға охшаш, мал беқиш билән тирикчилик қилимиз. ⁴Қананда ачарчилиқ еғир болғачқа, мал бақидиған отлақму йоқ, шу сәвәптин биз бу йәргә көчүп кәлдуқ. Җанаплиридин қуллириниң Гошән вилайитидә турушиға иҗазәт беришлирини сораймиз, — деди.

⁵Падиша Йүсүпкә:

— Атаң билән қериндашлириң бу йәргә кәпту. ⁶Мисирниң зимини уларниң алдида турупту. Өзлири мәмликәтниң әң яхши йерини таллисун. Гошәндә турсиму болувериду. Уларниң арисида қабилийәтлик кишиләр болса, маллиримни башқурушқа қойсаңму болиду, — деди.

⁷Кейин Йүсүп атиси Яқупни ордиға башлап келип, Мисир падишаси билән көрүштүрди. Яқуп падишаға бәхит-саадәт тилиди. ⁸Падиша униңдин:

— Қанчә яшқа кәлдиңиз? — дәп сориди.

⁹Яқуп униңға:

— Мән бу дунияда мусапир болуп, бир йүз оттуз жил яшидим. Бу җапа-мәшәқәтлик һаятимда техи ата-бовилиримдәк узақ өмүр сүрмидим, — дәп җавап бәрди.

¹⁰Хошлишиш алдида Яқуп йәнә падишаға бәхит тиләп, андин чиқип кәтти. ¹¹Йүсүп падишаниң әмри бойичә атиси билән қериндаш­лирини Мисирға орунлаштурди. У Рәмис шәһириниң йенидин дөләтниң әң яхши йерини уларға зиминлиққа бәрди ¹²һәм атиси, қериндашлири вә уларниң өйдикилиригә нопусниң саниға қарап, ашлиқ йәткүзүп бәрди.

Ачарчилиқ

¹³Ачарчилиқ интайин еғирлишип кәткәнликтин, һәммә йәрдә ашлиқ қалмиған еди. Мисирлиқлар билән қананлиқлар ачлиқтин аҗизлап кәтти. ¹⁴Йүсүп ашлиқ сетип, уларниң һәммә пуллирини жиғивелип ордиға тапшурди. ¹⁵Мисир вә Қанандики хәлиқниң қолидики пуллар түгигәндә, Мисир хәлқи Йүсүпниң алдиға келип, униңдин:

— Пуллиримиз түгәп кәтти. Өлүмдин сақлинип қелишимиз үчүн бир амал қилип, бизгә ашлиқ бәргәйла, — дәп тәләп қилди.

¹⁶Йүсүп уларға:

— Әгәр пулуңлар түгәп кәткән болса, мелиңларни ашлиққа тегишиңлар, — деди.

¹⁷Буниң билән улар маллирини Йүсүпниң алдиға елип келишти. Йүсүп уларниң ат, ешәк, қой, кала вә өшкилиригә ашлиқ тегишип бәрди. Шундақ қилип, Йүсүп уларниң мал-чарвилириниң төләмигә шу жили уларни ашлиқ билән тәминлиди.

¹⁸Кейинки жили улар йәнә келип:

— Әй алийлири, һәқиқий әһвални йошурмаймиз. Пуллиримиз пүтүнләй түгиди. Маллиримизму өзлиригә өтүп кәтти. Һазир бизниң тенимиз вә йеримиздин башқа һеч нәрсимиз қалмиди. ¹⁹Өлүмдин сақлинип қелишимизға бир амал қилғайла! Йәрлиримиз­ниң бош ташлинип қалмаслиғи үчүн, өзимиз билән йеримизни ашлиққа алмаштуруп бәргәйла. Йәрлиримиз падишаниң болсун. Өзимизму падишаниң қули болуп, униң деханчилиғини қилайли. Һаят қелиши­миз үчүн, йәрләргә ашлиқ теришимизға уруқлуқ дан бәргәйла! — дәп тәләп қилди.

²⁰Шундақ қилип, Йүсүп падиша үчүн Мисирниң пүтүн зиминини сетивалди. Ачарчилиқниң еғирлиғидин мисирлиқлар йәрлирини сетишқа мәҗбур болди. Нәтиҗидә пүтүн йәр-зимин падишаға өтүп кәтти. ²¹Пүтүн Мисир хәлқиму униң қули болуп қалди. ²²Пәқәт роһанийларниң йәрлирила өз қоллирида қалди. Уларниң йәрлирини сетиши һаҗәтсиз еди, чүнки улар падишадин һәқсиз ашлиқ алатти.

²³Йүсүп хәлиққә:

— Мән падиша үчүн силәрни вә йәр-зиминлириңларни сетивалған екәнмән, у йәргә деханчилиқ қилишиңлар үчүн уруқ берәй. ²⁴Һосул вақтида һосулниң бәштин бирини падишаға тапшуруп, қалғинини өзәңларға вә аиләңләргә озуқ вә уруқлуқ қилиңлар, — деди.

²⁵Улар:

— Әй алийлири, өзлири һаятимизни қутқузуп қалдила. Бизгә шәпқәт қилип, бизни қуллуққа қобул қилғайла,^* — дейишти.

²⁶Шуңа Йүсүп мисирлиқларға: «Деханчилиқ мәһсулатлири һосули­ниң бәштин бир қисмини падишаға тапшуруш керәк», дегән қанунни түзүп бәрди. Бу қанун та бүгүнгичә күчкә егә болмақта. Пәқәт роһанийларниң йәрлирила падишаға өтмиди.

Яқупниң ахирқи тәливи

²⁷Исраиллар Мисирниң Гошән вилайитидә олтирақлашти. Улар ронақ тепип, аһалилири һәссиләп көпәйди. ²⁸Яқуп Мисирда он йәттә жил яшап, бир йүз қириқ йәттә жил өмүр сүрди. ²⁹У өлүш алдида Йүсүпни чақиртип келип, униңға:

— Әгәр сән мәндин рази болсаң, қолуңни икки йотамниң астиға қоюп, маңа ғәмхорлуқ көрситип, мени Мисирға дәпнә қилмаслиққа қәсәм қилғин. ³⁰Мән вапат болғанда, мени Мисирдин елип чиқип, ата-бовам дәпнә қилинған йәргә дәпнә қилғин, — деди.

Йүсүп атисиға:

— Тапшуруғуңизни чоқум орунлаймән, — деди.

³¹Исраил:

— Ундақ болса, маңа қәсәм қилғин, — деди.

Шуниң билән Йүсүп қәсәм қилди. Исраил каривәтниң баш тәрипигә баш қоюп, Худаға мәдһийә ейтти.

48

Яқупниң Әфраим вә Манассәгә хәйирлик дуа қилиши

¹Бир мәзгилдин кейин Йүсүпкә атисиниң ағрип қалғанлиғи тоғрисидики хәвәр йәтти. Шуңа Йүсүп икки оғли Манассә билән Әфраимни елип, атисиниң йениға барди. ²Яқуп оғли Йүсүпниң кәлгәнлигини аңлап, ятқан орнидин күчиниң баричә күчәп туруп, аран олтарди. ³Яқуп Йүсүпкә:

— Һәммигә қадир Худа Қанандики Луз дегән йәрдә маңа көрүнүп, маңа бәхит ата қилған еди. ⁴У маңа: «Мән сениң әвлатлириңни көпәйтип, уларни нурғун милләт қилимән вә бу зиминни сениң әвлатлириңға мәңгү зиминлиққа беримән» дегән еди, — деди.

⁵Яқуп йәнә:

— Әй Йүсүп, мән Мисирға кәлмәй туруп, сән бу йәрдә икки оғул тепипсән. Бу икки оғул, йәни Әфраим билән Манассә, Рубен билән Шимонға охшаш мениң оғуллирим һесаплансун.^* 6Башқа бала тапсаң, өзәңниң болсун. Улар кәлгүсидә мирасхорлуқ қилидиған йәр Әфраим билән Манассәниң зимини ичидә болсун. ⁷Бундақ қилишим­дики мәхсәт, анаң Раһиләниң сәвәвидиндур. Мән Паддан-Аррамдин қайтип кәлгинимдә, анаң Қанан районидики Әфратаға баридиған йол бойида мени һәсрәттә қалдуруп вапат болди. Мән уни шу йәрдила дәпнә қилған едим, — деди. (Әфрата һазир Бәйтләһәм дәп атилиду.)

⁸Исраил Йүсүпниң оғуллирини көрүп:

— Бу балилар ким? — дәп сориди.

⁹Йүсүп:

— Мениң оғуллирим. Мән Мисирға кәлгәндин кейин, Худа маңа бәргән балилар, — дәп җавап бәрди.

Исраил йәнә:

— Уларни йенимға әкәл, уларға дуа қилай, — деди.

¹⁰Исраил қерип кәткәнлиги үчүн, көзи торлишип, яхши көрмәтти. Йүсүп балилирини униң алдиға елип кәлди. Исраил уларни қучақлап, сөйүп қоюп, ¹¹Йүсүпкә:

— Әсли сени қайта көримән, дәп ойлимиған едим. Мана әнди Худа маңа сениң оғуллириңниму көрсәтти! — деди.

¹²Йүсүп Исраилниң тизидин икки оғлини йәргә чүширип, өзи атисиниң алдида беши йәргә тәккидәк егип тазим қилди. ¹³Йүсүп Әфраимни Исраилниң сол йениға, Манассәни оң йениға турғузди. ¹⁴Лекин Исраил икки қолини алмаштуруп, оң қолини кичик нәвриси Әфраимниң бешиға, сол қолини чоң нәвриси Манассәниң бешиға қоюп, ¹⁵Йүсүпкә бәхит тиләп, мундақ дуа қилди:

«Бовилирим Ибраһим билән Исһақ йеқин әгәшкән Худа

Бу икки нәврәмни бәхитлик қилғай.

Мени бүгүнгичә йетәкләп кәлгән Худа

Уларға бәхит ата қилғай.

¹⁶Мени пүтүн бала-қазалардин қутқузған периштә

Уларға бәхит ата қилғай.

Мениң намим, ата-бовам Ибраһим билән Исһақниң нами

Бу балилар арқилиқ мәңгү давамлашқай.

Улар нурғун әвлатлиқ болуп, йәр йүзидә гүлләп яшниғай».

¹⁷Йүсүп атисиниң оң қолини Әфраимниң бешиға қойғинини көрүп, көңлидә нарази болған еди. Шуңа у атисиниң оң қолини Әфраимниң бешидин Манассәниң бешиға йөткәп қоймақчи болуп, ¹⁸атисиға:

— Ата, бу ишиңиз тоғра болмиди, чоңи бу. Оң қолуңизни униң бешиға қойғайсиз! — деди.

¹⁹Атиси рәт қилип:

— Әй оғлум, билимән, билимән. Манассәниң әвлатлириму чоң хәлиқ болиду, лекин иниси униңдинму күчлүк болиду. Инисиниң әвлатлири ронақ тапқан көп хил хәлиқләргә айлиниду! — деди.

²⁰У күни Исраил уларға бәхит тиләп, мундақ дуа қилди:

«Кәлгүсидә Исраилниң әвлатлири кишиләргә хәйирлик дуа қилғанда, мундақ десун:

‹ Худа силәрни Әфраим билән Манассәгә охшаш бәхитлик қилғай! › »

Шундақ қилип, Яқуп Әфраимни униң акиси Манассәдин жуқури орунға қойди.

²¹Кейин Исраил Йүсүпкә:

— Мениң аләмдин өтүшүмгә аз қалғанлиғини билисән, лекин Худа җәзмән силәргә яр болуп, силәрни ата-бовилириңларниң зиминиға қайтуруп кетиду. ²²Мән саңа қериндашлириңға қариғанда, бир һәссә артуқ зимин беримән. У йәрни мән аморларниң қолидин қилич вә оқ-ярим билән тартивалған едим, — деди.

49

Яқупниң вәсийити

¹Яқуп оғуллирини алдиға чақирип, уларға мундақ деди:

— Һәммиңлар алдимға келиңлар, силәргә дуч келидиған ишларни ейтип қояй!

²«Әй оғуллирим, һәммиңлар келип қулақ селиңлар.

Атаңлар Исраилниң сөзлирини көңүл қоюп тиңшаңлар.

³Әй Рубен, сән тунҗа оғлумсән,

Сән күч-қудритимсән!

Чоң болуп тапқан тунҗа оғлумсән,

Оғуллирим ичидә әң ғурурлуғи вә күчлүги сән.

⁴Бирақ сән кәлкүндәк еқип, тутуқ бәрмидиң!

Сән кичик хотунум билән бир орунда йетип,

Көрпәмни булғиғачқа, әнди улуқ киши болалмайсән.

⁵Шимон билән Лавий иттипақдаш болуп,

Уларниң қиличлири рәһимсизлик қилди.

⁶Қошулмаймән уларниң яман нийитигә,

Қатнашмаймән уларниң сүйиқәстлик планиға,

Чүнки улар дәрғәзәптә адәм өлтүрүп,

Буқиларниң сиңирини халиғиничә кәсти.

⁷Яғсун ләнәтләр уларниң ғәзивигә,

Шундақла рәһимсиз өчмәнлигигә.

Тарқитиветәрмән, чечиветәрмән уларни

Исраилларниң арисиға.

⁸Әй Йәһуда, қериндашлириң сени махтар.

Сән дүшмәнниң гелини сиқарсән.

Қериндашлириң сениң алдиңда баш қояр.

⁹Йәһуда дүшминигә яш ширдәк етилиду,

Уни мәғлуп қилип, қайтип келиду угисиға.

Созулуп ятса угисида,

Кимму униңға тегишкә җүръәт қилар?

¹⁰Йәһуда тутар падишалиқ әңгүштәрини,

Униң әвлатлири жүргүзәр һакимийәтни.

Кейин пүткүл әл қошар төһпә Униңға,^*

Пүткүл хәлиқ тазим қилар Униңға.

¹¹Һәдди-һесапсиз бай болғанлиғидин у,

Ғаҗап қоюшиға қаримай тәхийиниң,

Бағлап қояр уни әң яхши үзүмгә.

Бағлап қояр хотигини үзүм шехиға.

Кийимлирини жуяр үзүм шаравида,

Есил тонини жуяр үзүм шәрбитидә.

¹²Униң көзлири үзүм шаравидин қара.

Чишлири сүттинму ақ.

¹³Зәбулун турар деңиз бойида,

У йәр кемә порти болар,

Зимини Сидон тәрәпкә созулар.

¹⁴Иссакар гоя күчлүк ешәк болуп,

Еғилниң^* ичидә ятар.

¹⁵Көргәндә у дәм елиш орниниң яхшилиғини

Вә йеридин һосул көп чиқидиғанлиғини,

Артип жүкниң еғирини мүрисигә,

Қул болуп, җапалиқ ишқа мәҗбур болар.

¹⁶Дан исраил қәбилисидин бири болар,

У өз хәлқигә адил һөкүм қилар.

¹⁷У иландәк йол бойлирида,

Зәһәрлик иландәк чиғир йолларда,

Чеқип атниң туйиғини,

Арқисиға жиқитар атлиқларни.

¹⁸Әй Пәрвәрдигарим, қутқузушуңни күтмәктимән!

¹⁹Гад қарақчиларниң һуҗумиға учрар.

Лекин у кәйнидин һуҗум қилип, зәрбә берәр.

²⁰Ашерниң зимини худди мол ашлиқ амбири болуп,

Падишаларни у тәминләр хас ләззәтлик тамақлири билән.

²¹Нафтали әркин ана кейиктур,

У туғар сөйүмлүк бала кейикләрни.

²²Йүсүп мевилик дәрәқтур.

У булаққа йеқиндур.

Униң шахлири һалқип өтәр тамдин.

²³Шиддәтлик һуҗум қилар дүшмән очилири униңға,

Оқ-ялар дәһшәтлик етилар униңға,

²⁴Лекин униң оқ-яри мәзмут йәнила,

Униң қоллири күчлүк йәнила.

Таянғачқа у Яқуп етиқат қилған қадир Худаға,

Йәни исраилниң Падичисиға, Қорам Тешиға.

²⁵Атаң ибадәт қилған Худа саңа ярдәм қилар,

Һәммигә қадир Худа сени бәхитлик қилар.

У саңа хасийәтлик ямғур яғдуруп,

Йәрдики булақларни тәғдим қилар.

Ат-калилириңни һәм авутуп,

Әвлатлириңни көп қилар.

²⁶Атаң Худадин еришкән бу бәхит,

Қедимки тағ чоққилиридинму,

Идирлиқлардики байлиқлардинму бүйүктур.

Мана бу бәхит-саадәт Йүсүпниң бешиға,

Йәни қериндашлиридин талланғиниға қонар.

²⁷Бинямин гоя жиртқуч чилбөрә.

У әтигәнлиги тутқинини ялмап,

Кечиси олҗиларни бөләр».

²⁸Исраилниң бу он икки оғли Исраил хәлқиниң он икки қәбилиси­ниң бовилири болди. Бу сөзләр Яқупниң һәр бир оғлиға қилған лайиқ хәйирлик дуасидур.

Яқупниң вапати

²⁹Яқуп оғуллириға мундақ дәп тапилиди:

— Әҗдатлиримниң қешиға кетидиғанға аз қалдим. Силәр мени ата-бовилиримниң йениға, йәни хитлардин болған Әфронниң етизлиғидики өңкүргә дәпнә қилиңлар. ³⁰Бу өңкүр Қанандики Мамрәниң шәриқ тәрипидики Макпелаһ йезисида болуп, Ибраһим у өңкүр билән йәрни хитлардин болған Әфрондин йәрлик қилиш үчүн сетивалған еди. ³¹Ибраһим вә аяли Сарә у йәргә қоюлған. Исһақ вә аяли Рибәқаму у йәргә қоюлған. Мән Леяһниму у йәргә дәпнә қилдим. ³²У йәр билән өңкүр хитлардин сетивелинған болуп, силәр мени шу йәргә қоюңлар. ³³Яқуп оғуллириға бу сөзләрни қилғандин кейин, йетипла нәпәси тохтап, әҗдатлириниң қешиға кәтти.

50

Яқупниң дәпнә қилиниши

¹Йүсүп атисиниң җәсидигә өзини ташлап, һәсрәт билән жиғлап, униң үзини сөйди. ²Кейин Йүсүп қол астидики тевиплириға атисиниң җәсидини момлашни буйриди. ³Улар адәтлири бойичә қириқ күн ичидә җәсәтни чириштин сақлаш хизмитини тамамлиди. Мисирлиқлар униңға йәтмиш күн матәм тутти.

⁴Қарилиқ тутуш мәзгили өткәндин кейин, Йүсүп падишаниң әмәлдарлириға:

— Еғир көрмисәңлар, падишаға мундақ дәңлар: ⁵Атам җан үзүш алдида мени өзини Қананда тәйярлап қойған йәрликкә қоюшумға қәсәм қилдурған еди. Шуниң үчүн маңа рухсәт бәрсә, у йәргә берип атамни дәпнә қилип кәлсәм, — деди.

⁶Падиша униңға:

— Барсун, атисиға бәргән қәсими бойичә дәпнә қилсун, — дәп җавап қайтурди.

⁷Буниң билән Йүсүп атисини дәпнә қилғили кәтти. Падишаниң барлиқ хизмәткарлири, орда әмәлдарлири вә Мисирдики көзгә көрүнгән әрбаплар Йүсүп билән биллә беришти. ⁸Йүсүпниң пүтүн аилиси, қериндашлири вә атисиниң җамаәтлириму униң билән биллә барди, пәқәт Йүсүпниң кичик балилири вә қой-калилирила Гошәндә қалған еди. ⁹Униң билән биллә барғанларниң ичидә йәнә җәң һарвулириға олтарғанлар вә атлиқларму бар еди. Шундақ қилип, улар гоя чоң бир қошундәк болди.

¹⁰Улар Иордан дәриясиниң нерисидики Атад дегән йәрдики хаманға кәлгәндә, қаттиқ жиға-зар қилишти. Йүсүпләр у йәрдә йәттә күн һаза тутти. ¹¹Буни көргән қананлиқлар: «Мисирлиқларниң дәпнә мәрасими немә дегән дағдуғилиқ», дейишкән еди. Шуңа бу йәргә Абел-Мизраим^* дәп нам қоюлди.

¹²Шундақ қилип, Яқупниң оғуллири атисиниң тапшуруғи бойичә ¹³униң җәсидини Қананға апирип, Мамрәниң шәрқидики Макпелаһ­тики өңкүргә дәпнә қилди. Бу өңкүр Ибраһим хит қәбилисидин болған Әфрондин қәбирстанлиқ үчүн сетивалған етизлиқта еди. ¹⁴Йүсүп атисини дәпнә қилип болуп, өз қериндашлири вә дәпнә мәрасимиға қатнашқан барлиқ кишиләр билән биллә Мисирға қайтип кәлди.

Йүсүпниң қериндашлирини хатирҗәм қилиши

¹⁵Йүсүпниң атиси өлгәндин кейин, униң қериндашлири: «Әгәр Йүсүп көңлидә бурун униңға яманлиқ қилғинимиз үчүн адавәт сақлап, биздин интиқам алимән десә, қандақ қилимиз?» дәп ойлашқан еди. ¹⁶Шуңа улар бир киши арқилиқ Йүсүпкә:

— Атимиз җан үзүш алдида, ¹⁷бизгә саңа буни ейтип қоюшимизни тапилиған: «Акилириң саңа яманлиқ қилип қойди. Уларниң гунайини кәчүрүм қиливәт». Шуниң үчүн сәндин бизниң хаталиғимизни кәчүрүм қилишиңни сораймиз. Биз болсақ, атаң ибадәт қилған Худаниң хизмәткарлири, — дәп сөз йәткүзди.

Йүсүп бу сөзни аңлап жиғлавәтти.

¹⁸Андин Йүсүпниң қериндашлири униң алдиға берип, беши йәргә тәккичә тазим қилип, мундақ деди:

— Биз сениң қулуң болайли!

¹⁹Йүсүп уларға:

— Қорқмаңлар! Мән һөкүм қилип җазалайдиған Худа әмәсмән! ²⁰Силәр әслидә маңа зиянкәшлик қилмақчидиңлар, лекин Худа нурғун кишиләрниң һаятини сақлап қелиш үчүн, яман ишиңларни яхши ишқа айландурди. Бүгүн мана шунчә нурғун кишиләр һаят қалди. ²¹Силәр қорқмаңлар. Мән чоқум силәргиму, пәрзәнтлириңларғиму ғәмхорлуқ қилимән, — деди.

Йүсүп қериндашлириға меһриванлиқ билән тәсәлла берип, уларни хатирҗәм қилди.

Йүсүпниң аләмдин өтүши

²²Йүсүп вә униң атисиниң уруқ-җамаити Мисирда олтирақлишип қалған еди. Йүсүп бир йүз он йешида аләмдин өтти. ²³Униң өмри шунчилик узун болдики, у һәтта оғли Әфраимниң үчинчи әвладини көрүшкә муйәссәр болған. Йүсүп Манассәниң оғли Макирниң оғуллириниму өз қойниға алған. ²⁴У қериндашлириға:

— Мән аләмдин өтүшкә аз қалдим. Худа чоқум силәргә көңүл бөлүп, силәрни бу йәрдин елип, Ибраһимға, Исһаққа вә Яқупқа вәдә қилип бәрмәкчи болған зиминиға башлап бариду, — деди.

²⁵Йүсүп қериндашлириға йәнә:

— Худа силәргә ғәмхорлуқ қилип, силәрни у йәргә елип кәткән вақитта, мениң җәсидимни биллә елип кетишкә мениң алдимда қәсәм қилиңлар! — деди.

²⁶Йүсүп бир йүз он йешида Мисирда аләмдин өтти. Улар униң җәсидини чириштин сақлаш үчүн момлап, сандуққа селип қойди.